Klimaatactivisme is professioneel

Als filosoof verbaas ik me regelmatig over de vragen die mensen stellen. In The Physician, een film over de eerste huisarts ter wereld, heeft de hoofdpersoon de mogelijkheid om een vrouw in levensgevaar te redden. Hij verzamelt het levensreddende medicijn maar wordt ervan weerhouden het toe te dienen. ‘Mag dit wel van de kerk?’ is de vraag die de dorpelingen namelijk stellen, en het antwoord is ‘Nee’. De vrouw overlijdt.

Terugkijkend vanuit 2024 vinden we dit absurd: als je het leven van een jonge vrouw kunt redden met medicatie moet je dit doen. Of het van de kerk mag of niet is de verkeerde vraag. En terugkijkend kunnen we ook zien dat wat als ‘het redelijke midden’ in een maatschappij geldt geen natuurfenomeen is, maar in sociale processen ontstaat. We vinden het niet normaal en redelijk meer om door religie te laten bepalen hoe we onze gezondheidszorg vormgeven. Eerder schreef ik al dat Kant dit zou toejuichen, omdat het in dit geval ging over wat als ‘normaal’ werd geconstrueerd door religieuze leiders. Hij zag de moderne geneeskunde als een triomf van de Verlichting. Maar nu zou hij wellicht teleurgesteld zijn in het huidige Nederlandse anti-Verlichtingsdenken waar emotie belangrijker is dan feiten.

Dit anti-Verlichtingsdenken gaat gepaard met wetenschapsontkenning, of in ieder geval het negeren van wetenschap. En het resulteert in totale gekte. Want welk ander woord is gepaster om te beschrijven dat de mens al 200 jaar van het broeikaseffect weet maar in 2023 meer CO2 dan ooit uitstootte door fossiele brandstoffen te verbranden? We verbranden fossiele plantenresten waardoor CO2 van de lange koolstofkringloop in de korte koolstofkringloop wordt gebracht. Daardoor warmt het klimaat wereldwijd op. Dit resulteert in meer bosbranden, zoals in 2023 in Canada. De CO2-uitstoot van die Canadese bosbranden was groter dan de totale CO2-uitstoot van Nederland, en werd alleen geëvenaard door China (1,4 miljard inwoners), India (1,4 miljard inwoners) en de VS (333 miljoen inwoners). Bosbranden voegen CO2 toe aan de atmosfeer, maar door minder bomen wordt er ook minder CO2 opgenomen, waardoor er nog meer CO2 in de atmosfeer blijft. Daardoor warmt het klimaat nog sneller op, met als gevolg meer bosbranden, en nog snellere opwarming. En wat doet de mens? Het lijkt erop dat we dit jaar het record van 2023 van fossiele uitstoot weer gaan breken. Hoe noemen we iemand die willens en wetens diens brandende huis blust met olie? We leven in een tijdperk van totale klimaatgekte.

Anti-Verlichtingsdenken is niet alleen een kwestie van wetenschap, maar ook van welke vragen wij onszelf stellen. Zo stellen we de vraag ‘Moeten klimaatactivisten harder aangepakt worden?’ en niet ‘Hoe kunnen we gaan handelen naar de wetenschappelijke boodschap die klimaatactivisten verkondigen?’ Hierdoor creëren we een nieuwe generatie doemdenkers: jonge mensen die weten dat we alle kennis, technologie en politieke kaders hebben om erger te voorkomen, maar die cynisch zijn omdat ze zien, zoals Genevieve Guenther het verwoordt, “dat het de volwassenen die het voor het zeggen hebben niet kan schelen dat hun toekomst verpest wordt.”

In plaats van de klimaatcrisis aan te pakken, zien ze de regeringspartijen 200 jaar aan wetenschap opzij schuiven op basis van desinformatie. In plaats van met het klimaat, is de politiek vooral bezig met een hardere aanpak van vreedzame activisten en magisch denken over de god van de economie. Groei, en niet welzijn, staat voorop. In plaats van het gevaar aan te pakken, leeft Nederland in de fantasie dat we ons wel aan zullen kunnen passen. Hoe noem je een vader wiens huis in brand staat, die meer olie op het vuur gooit, en diens bange kind zegt niet zo te schreeuwen? – ‘ik zal het bad voor je vullen en als je daarin gaat zitten heb je geen last van het vuur’. Nederland als een gigantische badkuip, die de zee en de enge buitenlanders buitenhoudt, geïsoleerd van de rest van de wereld waar totale chaos heerst – dit is het ‘adaptatiebeleid’ dat men voor ogen lijkt te hebben. Een fantasie, magisch denken, ontkenning van de realiteit – klimaatgekte.

We stellen de verkeerde vragen: ‘hoe moeten we ons voelen over het klimaat?’ Moeten we positief zijn of negatief? Als er brand is, mag je dan wel ‘brand’ roepen of maak je daarmee mensen nodeloos bang en rennen ze daardoor niet het brandende huis uit? Mag je het überhaupt ‘brand’ noemen of is ‘vlammentoename’ beter? Zo leggen we onze kinderen uit: wij willen best iets doen aan klimaatverandering, maar onder twee voorwaarden. Het mag ons geen moeite kosten en het moet wel gezellig blijven. De jonge mensen, die cynisch zijn geworden over dat hun toekomst de volwassenen iets kan schelen, moeten dat cynisme en de woede die er uit voortvloeit lekker voor zichzelf houden. Want we moeten met zijn allen vooral positief blijven. Als je boos wil zijn, wees dat maar op asielzoekers. In zijn nieuwe boek Alledaags Activisme noemt klimaatfilosoof Chris Julien dit het paard achter de wagen spannen. Toch zal je Julien niet snel bij WNL of Jinek zien zitten. Aan dat soort tafels trekken Shell-CEO’s die iets willen vertellen over leiderschap en magisch-technologisch denken, of wetenschapsontkenners die een boek hebben geschreven over dat het allemaal wel meevalt met die klimaatcrisis, een veel groter kijkerspubliek. Julien beschrijft in zijn boek de harde wetenschappelijke werkelijkheid, en wat het realistisch gezien van ons vraagt in ons alledaagse leven om ons in te zetten voor onze kinderen en kleinkinderen. Maar dat test natuurlijk niet goed bij het marktaandeel. Laat Van der Plas subtiel twijfel zaaien over de wetenschap achter stikstof, dat levert pas kijkcijfers op.

We stellen de verkeerde vragen. Een aantal jaar terug sprak ik veel met flat eathers die met mij een debat wilden over de vraag of de aarde plat of rond is. Zij (geen natuurwetenschappers) wilden met mij (geen natuurwetenschapper) een debat voeren over natuurwetenschap. Tegenwoordig krijg ik wekelijke mails van klimaatontkenners. Ze willen met mij (geen klimaatwetenschapper) in debat over de vraag of alle klimaatwetenschappers, KNMI, NASA, en 200 jaar aan wetenschap het bij het verkeerde einde heeft, of dat we die wetenschap wel kunnen accepteren. En daarbij gebruiken ze, net als flat earthers, woorden als ‘objectief’, ‘rationeel’ en ‘kritisch’. Flat earthers en klimaatontkenners raad ik meestal aan om hun bevindingen in een vaktijdschrift te publiceren en ik garandeer ze dat ze een Nobelprijs zullen winnen als ze het bij het rechte eind hebben.

Het ‘rationele midden’ is iets dat steeds geconstrueerd wordt. De brandweer zegt dat ik mijn huis moet verlaten omdat het in brand staat, maar mijn helderziende buurvrouw met een Nobelprijs in economie zegt dat ik me nergens zorgen over hoef te maken. Het rationele midden is dat ik alleen maar de badkuip hoef te vullen en wellicht met olijfolie in plaats van zonnebloemolie moet blussen. Totale gekte.

Ik moet de laatste tijd vaak denken aan een scène uit Monty Python’s The Meaning of Life. De CEO vraagt Harry het bestuur van de multinational in te lichten over de zin van het leven. Harry heeft het tot twee hoofdpunten gereduceerd. Mensen dragen niet genoeg hoedjes, en materie is energie. Hij bespreekt dit laatste in detail. De eerste vraag: “Wat zei je ook alweer over hoedjes?” Totaal absurd, en totaal vergelijkbaar met hoe we in Nederland met klimaat omgaan. Nog zo’n vraag: ‘Mogen wetenschappers en andere professionals wel activistisch zijn?’ Maar dat is de vraag niet. De vraag is, bijvoorbeeld, ‘Wat is je zorgplicht als gezondheidsprofessional in het afwenden van de grootste gezondheidscrisis van onze tijd?’ Of de zorgprofessional daarbij wel of geen hoedje draagt lijkt me een iets minder relevante vraag.

Dit tijdperk van klimaatgekte is een tijdperk omdat het een soep is waarin we allemaal rondzwemmen. Net als de meesten van ons het volstrekt redelijk en normaal had gevonden als een rare kwast van de kermis werd tegengehouden met zijn kruiden, zodat de priester de laatste sacramenten kon toedienen, vinden we het normaal dat we in 2023 meer uitstootten dan ooit tevoren, en in 2024 waarschijnlijk meer dan in 2023. We vinden het redelijk dat wij op vliegvakantie kunnen, want dat vinden we – blijkt uit onze acties – meer waard dan dat de kinderen die meegaan op die vakantie op kunnen groeien in een veilige en leefbare wereld. We kunnen zeggen dat dit niet zo is, en het voelt misschien niet zo, maar dat komt doordat we onszelf voor die waarheid verdoven met een mix van realiteitsontkenning, vermijding en magisch denken.

Aan ons dus de schone taak om de juiste vragen te gaan stellen. Guenther en Julien kunnen ons daarbij helpen. Guenther beschrijft hoe we het ‘rationele midden’ dat door de fossiele industrie en conservatieve politiek geconstrueerd is kunnen ontmantelen. De metafoor van een verslaafde die de beslissing moet nemen om af te kicken, of van iemand in een destructieve relatie wiens ogen geopend worden voor het gaslighten van diens narcistische partner is hier van toepassing. Het is niet leuk om toe te geven dat we – een groot deel van ons – in de desinformatie van de Shells en klimaatcomplotdenkers van deze wereld zijn getrapt, want we zien onszelf liever als kritische denkers die een wereldwijd complot van wetenschappers ontmaskeren dan een sulletje dat erin is getuind. Maar toegeven dat we dit sulletje zijn is de eerste stap.

Onze andere taak, verwoord door Julien, is om activisme alledaags te maken: “Zonder de feiten op tafel te hebben komt verandering die proportioneel is aan het probleem over als ‘radicaal’ en zijn mensen terughouden om uit de toon te vallen. Zo wordt de bewijslast teruggeworpen op degene die het moeilijke gesprek begint, in plaats van tot de groep door te dringen en die tot actie te bewegen.” Ik zou daaraan willen toevoegen: de taak van de ‘adults in de room’, in reactie op het cynisme van veel van hun kinderen en kleinkinderen dat ze hun professionele taak opvatten als het beschermen van het comfort van de huidige generatie ten koste van het welzijn, de gezondheid en de veiligheid van hun studenten, kinderen en kleinkinderen, is activisme professioneel te maken. Nu is het nog vanzelfsprekend dat bijvoorbeeld huisartsen via hun pensioenfonds investeren in de fossiele industrie, en activistisch om je daartegen uit te spreken. Maar klimaatactivisme, zelfs vreedzame burgerlijke ongehoorzaamheid, is in het tijdperk van klimaatgekte professioneel. XR Zorgprofessionals die alarm slaat over de klimaatcrisis als gezondheidscrisis zijn, zo zal men over een aantal jaar concluderen, de rationele, redelijke en evidence based artsen. Het deel van de medische sector dat aan de zijlijn blijft staan bij deze gezondheidscrisis, dat zijn de radicalen.

‘Hoe stoppen we de klimaatcrisis?’ Dit is een verkeerde vraag, omdat we het antwoord allang weten: als we rationeel zouden handelen, gebaseerd op de feiten, met wetenschap en klimaatrechtvaardigheid als leidraad, beperken we de ergste gevolgen van de klimaatcrisis. Klimaatverandering is niet iets dat “we” doen, volgens Guenther, niet in de laatste plaats omdat slechts een klein deel van de wereldbevolking verantwoordelijk is voor het grootste deel van de klimaatverandering. Klimaatverandering is “iets waarvan we weerhouden worden om het ongedaan te maken.” De vraag is daarom: ‘hoe komen we af van het waanidee dat onze destructieve levensstijl de enige mogelijkheid is, verandering onrealistisch, en ons eigen comfort meer waard is dan het welzijn van onze kinderen?’