Koester de klokkenluiders

Vandaag is Wereld Klokkenluidersdag. Voor iedereen die denkt dat er op die dag massaal mannen in klokkentorens aan touwen hangen: Nee, het gaat hier om de zogenoemde whistleblowers. 23 juni is de internationale dag van werknemers in een bedrijf of organisatie die misstanden op hun werkvloer aan de kaak stellen. Om hun collega’s, het bedrijf of de samenleving te beschermen en voor erger te behoeden. Dappere mensen die hun carrière, financiële situatie en soms zelfs hun privéleven in de waagschaal stellen voor een groter belang. Want om in Nederland de kat de bel aan te binden in het bedrijfsleven of zelfs publieke organisaties moet je ballen hebben.

Jarenlang geloof in zelfregulatie, de heilige graal van het vestigingsklimaat en de zaligmakende marktwerking maken een klokkenluider niet populair, om het maar voorzichtig uit te drukken. Bedrijven houden er niet van als hun vuile was buiten komt te hangen en veelal is de klokkenluider de werknemer die het onderspit delft. De gevolgen daarvan zijn bekend. En hebben geleid tot een mooi instituut: het Huis voor Klokkenluiders. Ondergebracht bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Niet een departement dat uitblinkt in kennis van zaken over arbeidsrecht en de positie van werknemers op de arbeidsmarkt van deze tijd overigens.

Onlangs is de wet op de bescherming van klokkenluiders aangepast naar Europese richtlijnen. Is de bescherming van de klokkenluiders daarmee op orde? Nog lang niet zou ik willen betogen. De wet kent zwaktes die onopgemerkt dreigen te blijven vanwege het hoge technische gehalte ervan. In een poging die helder te krijgen noem ik de twee die mij het meest storen. De wet beschermt nog onvoldoende de werknemers die seksueel grensoverschrijdend gedrag melden. Zij zijn vaak gehouden aan zwijgbedingen: als je het bedrijf verlaat, houd je je mond over wat er binnen het bedrijf gebeurt. De wet verbiedt zwijgbedingen van deze aard, maar niet met terugwerkende kracht. Want dan moeten al die zwijgbedingen worden opengebroken en dan is Leiden in last, want ja, de concurrentiepositie. Wat daaronder ligt is het probleem rond de vaststelling van de definitie misstand. Wat is een misstand? In de wet is een misstand iets dat het algemeen belang aangaat, en misstanden rond seksueel grensoverschrijdend gedrag worden niet gezien als iets dat het algemeen belang aangaat. Bent u er nog?

We moeten veel serieuzer werk maken van de bescherming van klokkenluiders. Allereerst zou het Huis nadrukkelijker ook onder het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid moeten vallen, waar een veel beter begrip is van de werking van de arbeidsmarkt en de positie van werknemers, zeker in de marktsectoren. Daarnaast moet de wet meer bekeken worden vanuit het perspectief van de werknemer. Dat moet prevaleren boven de bescherming van de concurrentiepositie of andere bedrijfsbelangen. Dat lijkt een no brainer, maar de werkelijkheid is anders. Als FNV zien we tal van misstanden op de werkvloer: veel te hoge werkdruk leidend tot een veel te hoog ziekteverzuim, leidinggevenden die werknemers structureel intimideren, verkrachtingen op de werkvloer, een vrijwel onveranderd aantal doden als gevolg van arbeidsongevallen en blootstelling aan kankerverwekkende stoffen. Meldingen daarvan zijn wel degelijk van algemeen belang. Een klokkenluider dient te worden gekoesterd. Ik zou het liefst zien dat elk bedrijf of organisatie een functie Klokkenluider krijgt, ingevuld door een werknemer met vertrouwen van het personeel die een kort lijntje heeft met het Huis voor Klokkenluiders. Dat op 23 juni de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de klokkenluider van het jaar in het zonnetje zet.