Kom in verzet, pak een boek

Apple dreigt de verkoop van onder meer de Apple Watch te stoppen in Europa als de EU de wetgeving voor digitale producten niet versoepelt. Ik zou normaal gesproken mijn schouders opgehaald hebben over dat bericht, zelfs al ben ik een Apple-gebruiker, maar dat doe ik niet meer sinds ik vorige week Het Uur van de Wolven las.

In dat - lekker dunne - boek zet de Italiaanse bestsellerauteur en politiek adviseur Giuliano da Empoli met grote, meeslepende pennenstreken uiteen hoe Big Tech de macht over de wereld aan het overnemen is. Het is het schokkendste verhaal dat ik in tijden las.

Da Empoli weet waar hij over praat. Hij verkeert al tijden in de hoogste regeringskringen, als adviseur van onder meer de Italiaanse premier maar ook van de Franse president Macron. Hij weet hoe macht werkt en beschrijft op overtuigende wijze wat er aan het gebeuren is, hoe het er aan toe gaat aan tafels waar beslist wordt over de toekomst van de wereld. Hoe gemakkelijk een fout gemaakt wordt.

Hij begint met het historische voorbeeld van de Azteekse leider Moctezuma II toen de Spaanse conquistador Hernán Cortés in 1519 in Mexico arriveerde. Die laatste was militair helemaal niet zo sterk, de Azteken hadden de Spanjaarden zo de pan in kunnen hakken, maar beschikte wel over indrukwekkende wapens. Moctezuma liet zich overtuigen dat die wapens hemzelf ook goed van pas konden komen en hij onthaalde Cortés als een gast. De rest is geschiedenis: Cortés maakte van de gelegenheid gebruik versterkingen aan te laten rukken en de Azteken werden onderworpen en uitgemoord.

Wij zijn nu als de Azteken in het betoog van Da Empoli, de Europese Commissie is onze Moctezuma en de conquistadores zijn de Big Tech. Denk nog even aan het bericht waarin Apple eist dat de wet die ons moet beschermen tegen de tech-industrie afgezwakt moet worden en anders de verkoop gestaakt wordt. Het gaat daarbij natuurlijk niet alleen om de Apple Watch maar bijvoorbeeld ook om AI, de technologie die er op gericht is onze hersenen te koloniseren. Apple zal voortaan voor ons denken, dan hoeven we dat zelf niet meer te doen. Heel veel mensen zijn daar enthousiast over. Vooral zij zouden Het Uur van de Wolven moeten lezen.

Lezen. Het klinkt misschien gek maar dat is een machtig wapen tegen AI en andere vormen van verdomming. En dan heb ik het over echt lezen, je geconcentreerd in een boek verdiepen, niet over het scrollen door chats of het opslurpen van de ondertiteling van een Netflix-serie.

In haar essay Uit Liefde voor het Lezen, haalt de succesvolle Spaanse schrijfster Irene Vallejo de Romeinse redenaar Tacitus aan: ‘De waarheid wordt krachtiger dankzij onderzoek en reflectie; de leugen door haast en twijfel.’ Vallejo betoogt dat we door de uitvinding van het schrift een ander soort mens zijn geworden. Door te lezen kunnen we ons bijvoorbeeld beter in anderen verplaatsen. De kennis die we er door opdeden heeft de democratie mogelijk gemaakt.

James Marriott, journalist bij de Londense Times, beschrijft op Substack hoe lezen de wereld wijzer heeft gemaakt en hoe die vooruitgang nu teruggedraaid wordt door Big Tech. “Als de leesrevolutie de grootste overdracht van kennis naar gewone mannen en vrouwen in de geschiedenis vertegenwoordigt, dan vertegenwoordigt de schermrevolutie de grootste diefstal van kennis onder gewone mensen.”

Ja, het lezen dreigt te verdwijnen. En de democratie wordt meegesleurd. Op die manier is nu gaan lezen ook een vorm van verzet. Iedere minuut die je op de pagina van een boek doorbrengt, zit je niet op een timeline van Big Tech. Vallejo: “In deze jachtige tijd presenteren boeken zich als bondgenoten om het plezier in concentratie, intimiteit en kalmte terug te winnen. Daarom kan lezen een daad van verzet zijn in een periode waarin we worden overspoeld door een stortvloed aan informatie die alle kanten op schiet.”

Dat verzet is ook noodzakelijk om jezelf te redden. We weten inmiddels wel dat schermverslaving je depressief en dom maakt. Lezen doet juist het tegenovergestelde. Verschillende onderzoeken wijzen uit dat lezen een positief effect heeft op je geestelijke gezondheid en welzijn, schreef El País eerder deze maand.

Lezen kan ook een sociale bezigheid zijn. Afgelopen zondag bezetten lezers in Parijs een brug bij de Eiffeltoren om daar massaal te gaan zitten lezen. Leesclubs bloeien ook op, aangejaagd door het verlangen van vooral Gen Z om uit te pluggen. Van vinyl tot papier, van analoge camera’s tot dumbphones, allemaal methodes die zij gebruiken om te ontsnappen uit de digitale gevangenis waar iedereen levenslang heeft.

Ik dacht zelf lang dat ereaders het papieren boek overbodig zouden maken want handiger, makkelijker, goedkoper, de bekende reeks om oude methodes af te zweren. Inmiddels ben ik van gedachten veranderd. Ik lees weer van papier. Niet louter maar wel steeds vaker en niet omdat ik zo dol ben op papier maar omdat ik er zelf de macht over heb. Bij papier weet Big Tech niet wat ik lees en hoe lang, welke zinnen ik onderstreep en welke boeken ik heb.  Nu de dictatuur overal oprukt is dat geen overdreven voorzichtigheid.

Papier is om nog een andere reden belangrijk: de boekhandels en bibliotheken, plaatsen waar lezers elkaar ontmoeten, waar ideeën kunnen bloeien. Je plaatselijke boekhandel heeft het beter met je voor dan Bol of Amazon, voor wie je alleen een melkkoe bent.

Natuurlijk hoef je je smartphone niet af te zweren maar gebruik ‘m om jezelf te stimuleren tot lezen. Ik heb mezelf weer aan het lezen gekregen door een Reading Challenge aan te gaan. Ik begon met een doel van 12 boeken per jaar, nu zit ik aan de 52. Lezen is net sporten. Hoe vaker je het doet, hoe makkelijker het gaat. En lees vooral voor je plezier. Stop meteen als een boek je niet bevalt en begin in een nieuw.

De laatste jaren voel ik me mentaal veel beter, om niet te zeggen gelukkiger. Ik heb daar tal van oorzaken voor bedacht, van dat ik meer beweeg tot en met dat ik drie jaar geleden ben gestopt met alcohol drinken (ook bevorderlijk voor je leesvermogen) maar de laatste tijd begin ik te vermoeden dat mijn toegenomen leeslust wel eens een heel belangrijke factor kan in de verbetering kan zijn. Dat ik me daardoor veel meer mens voel.

Dus als Big Tech je - nog - niet kan bommen, sluit je dan gewoon voor jezelf aan bij het leesverzet. Begin bijvoorbeeld met Het Uur van de Wolven, je hebt het in een middag of avond uit. Daarna weet je wat je verder te doen staat.