Laten we Europa klein maken

Wat Trump en Putin gemeen hebben met het populistisch discours waarvan ook Georgescu, Wilders en Orbán deel uitmaken is dat het predikers van angst en haat zijn.

Ze hadden elkaar al even niet meer gesproken en de vreugde was dan ook groot toen Poetin Trump aan de lijn bleek te hebben. Er was wat tussengekomen in de vorm van 4 jaar Biden, maar nu konden ze het gesprek vervolgen als oude vrienden. In een vriendschap doet het er niet toe of er iets voorvalt, een invasie, een oorlog, echte vrienden gaan gewoon op de oude voet verder. De loftuitingen over en weer waren niet van de lucht, het ene was nog greater dan het andere. Trump komt weleens wat selectief over in wat hij zich herinnert maar zijn grote belofte van een snelle vrede stond hem nog wel bij. En Trump denkt in oplossingen, in deals, hij heeft een neus voor macht en leverage. Zo zet hij Elon Musk in als breekijzer tegen zijn interne tegenstanders, beraamt hij samen met Israël een Palestijnloze oplossing voor Gaza, en Oekraïne dient genoegen te nemen met wat Putin en Trump onderling als een goed idee beschouwen.

Hun gesprek gaat zijdelings nog even over Europa, hoe ze 80 jaar geleden ook de handen ineen sloegen, de Amerikanen en de Russen, om Europa te redden. Ze vergeten dat er toen ideologische kloven overbrugd werden om het Nazisme te verslaan, ieder vanuit zijn eigen idealen - democraten en communisten doorzagen het Nazisme als het ultieme kwaad en hebben het uiteindelijk verslagen. Nu is er aan beide kanten geen ideaal meer over, alleen een droom van grootsheid. De toenadering van de twee leiders heeft nog het meest weg van de toenadering tussen Musolini en Hitler, die beiden droomden van grote rijken, en hun tegenstanders met een overvloed aan inventiviteit kaltstelden. De kortste slag naar Trumps en Putins dromen lijkt het uitschakelen van Europa – let's make America great again klinkt steeds meer als Let’s make Europe small like never before in history... Groenland dient immers te worden overgedragen, Oekraïne te worden opgedeeld, who’s next?

Roemenië, waar ik woon, is al een paar maanden in de ban van Calin Georgescu, de pro-Russische presidentskandidaat, die in eigen kringen als president-elect wordt betiteld, refererend aan het feit dat de eerste ronde op 24 november, waar hij als onverwachte winnaar uitkwam, ongeldig is verklaard. Georgescu heeft de kiezer naar zich toe weten te trekken, door korte filmpjes te maken, waarin allerlei thema’s zoals geloof, volk en vaderland hapklaar worden klaargezet voor een onderling totaal verdeeld publiek. Gebruikmakend van micro-targeting via de sociale media krijgt de één een boodschap over een leven op basis van het christelijk geloof, de ander over gezond eten, leven dichter bij de natuur, eigen volk eerst, strijd tegen corruptie, Russische wijsheden dan wel een ode aan het legioen van de aartsengel Michaël (een fascistische groep van knokploegen in de jaren 30 en 40). Daarnaast staat vast dat er influencers zijn betaald om deze boodschappen te promoten (justitie is een zoektocht naar de bron van dat geld gestart, omdat Georgescu had verklaard geen campagnebudget te hebben.)

De meest overtuigende promotiefilm uit het kamp Georgescu is een profesioneel gemaakte reclameclip waarin Georgescu door de sneeuw loopt, overgaand in beelden waarin hij als ruiter in traditionele kleding door de sneeuw galopeert en zwemt in ijskoud water in een besneeuwd landschap. Een boodschap van kracht, mannelijkheid en natuur, liefde voor volk en vaderland en een door God gekozen leider. Leni Riefenstahl zou instemmend geknikt hebben – Triumph des Willens in TikTok-formaat. Het is een boodschap waarvan ik de aantrekkingskracht kan voelen, als ik even vergeet na te denken. Het is de belofte van eenvoud, overzichtelijkheid, terug naar de natuur en terug in de tijd. Een boodschap die gedijt bij het onbehagen gevoeld bij een overdaad aan technologie en een zich voortdurend complicerende maatschappij, een radicale zichtbaarheid en vergelijkbaarheid die een gevoel van onveiligheid en ongeborgenheid met zich meebrengen. Grote denkers als Martin Heidegger, Emil Cioran en Mircea Eliade konden zich 90 jaar geleden slechts met moeite en met vertraging tegen een dergelijke boodschap verzetten. Ook in hun tijd stond de maatschappij onder druk door industrialisering en ontpersoonlijking. Ook hen werd laat duidelijk wat er onder de boodschap van de liefde voor het platteland, het traditionele gezin en het vaderland eigenlijk schuilging – intolerantie.

In het echte leven is Georgescu afkomstig uit de schimmige krochten van de securitate, omringt hij zich met mannen die dienen in een heus Roemeens vreemdelingen-legioen dat vecht in Congo, en krijgt hij financiering bij elkaar uit onduidelijke samenwerkingsverbanden met veroordeelde zakenlui. Ondertussen loopt de temperatuur in de Roemeense maatschappij op. De geannuleerde verkiezingen zijn niet gestaafd met inzichtelijke bewijzen, president Iohanis die verantwoordelijk werd gehouden voor het ongeldig verklaren, heeft het veld geruimd. Ondertussen bluft Georgescu dat in het tijdperk Trump alles duidelijk zal worden en de macht hem niet meer ontnomen kan worden. Hij is er zeker van dat met Gods hulp voor hem alles op zijn plaats zal vallen. In de schaduwwereld van de Roemeense veiligheidsdiensten lijken verschillende facties elkaar te bevechten – een lawine aan oude juridische dossiers verschijnt uit bureaulades, waarmee voor en tegenstanders van Georgescu elkaar proberen pootje te lichten – en in al die tijd wordt er geen officieel antwoord geformuleerd op de vraag: was er nu wel of geen Russische inmenging, waren er cyber-aanvallen, waren er inderdaad honderden valse Telegram-accounts, duizenden valse Facebook-accounts, was het TikTok, waren het de betaalde influencers?

In de tussentijd bezoeken de Amerikanen Europa, en uiten zich laatdunkend over een Europa dat te weinig bijdraagt aan de NAVO en trekken van leer tegen de censuur die Europa gebruikt tegen de democratie, zoals in Roemenië, hoor ik het goed?! Opeens vallen me de schellen van de ogen – Russische of Amerikaanse inmenging – wat is het verschil, beiden hebben ze dezelfde manier gevonden om hun alternatieve waarheden te verspreiden en hun macht te consolideren - via de sociale media. De manier waarop Elon Musk met X campagne heeft gevoerd voor Trump is voor Putin om zijn vingers bij af te likken. De manier waarop Trump USAID heeft opgedoekt, voorzitter van het Kennedy Instituut is geworden en half Amerika intimideert is Putinisme zoals Amerika niet eerder in eigen land gezien heeft, verbloemd door manipulaties via social media. „USAID was corrupt, de kunstsector is verrot en de overheid is voor een deel onnodig” – het zijn boodschappen die zich makkelijk verspreiden als je de media in handen hebt en je zelf kunt bepalen hoe vaak de boodschap via de algoritmes aan het publiek worden voorgeschoteld. De tech-elite kan via manipulatie van de massa de schijn van democratie ophouden en het maatschappelijk middenveld omzeilen, instituties negeren of om zeep helpen en de waarborgen waar Europa 2000 jaar over nagedacht en voor gevochten heeft bestempelen als irrelevant en achterhaald. De tech-elite kan het volk opzetten tegen alles wat hun macht in perk zou kunnen houden en samen met de politieke machthebbers hebben ze een blok gevormd dat niet meer onderworpen is aan checks and balances.

Net als in de jaren 30 weet de tech-elite het electoraat te verblinden door technologische vooruitgang. In de jaren 30 werden snelwegen, tanks, raketten en Hitler die boven Duitsland rondvloog gepresenteerd als bewijs van de superioriteit van het Herrenvolk, nu wil Musk ons laten geloven dat zijn geplande Marsreizen hem als wereldleider kwalificeren.

De Amerikaanse social media in combinatie met Russische inmenging verzwakken Europa door gebruik te maken van gevoelige thema’s zoals in het westen van Europa immigratie, LHBTI-emancipatie waarvan de perceptie enorm verschilt tussen West- en Oost-Europa, corruptie, ongelijke behandeling van oostelijke lidstaten, ieder krijgt wat wils als het gaat om Europa-bashing. Tel daar bij op de Brusselse bureaucratie en het verlies aan identiteit wat geen Europees probleem is, maar wel op Europa kan worden afgereageerd, en Europa wankelt. Europa als Europese unie, en Europa als unie van waarden - ooit een populaire uitdrukking. Want Europa staat Trump en Putin in de weg, en ik denk niet in de eerste plaats in militaire of economische zin – Europa staat hen in de weg als zijnde hun geweten, wat ze graag tot zwijgen zouden brengen.  

Een tegengeluid laat op zich wachten, Europa is zoals gebruikelijk verdeeld en niet-Republikeins Amerika is door angst verlamd – maar dat ontslaat ons niet van de plicht om te zoeken naar hoe kwetsbaarheid te beschermen en veelzijdigheid en diversiteit (de kern van ons bestaan) veilig te stellen. Want het lijkt erop dat er tijden aanbreken waarin we met de waarheid, als Jehova’s getuigen, langs de deur zullen moeten.

Wat Trump en Putin gemeen hebben met het populistisch discours waarvan ook Georgescu, Wilders en Orbán deel uitmaken is dat het predikers van angst en haat zijn. Immigranten, moslims, LHBTI-ers, linkse mensen in het algemeen worden afgeschilderd als zijnde hét grote gevaar voor de samenleving. Het probleem met angst en haat is dat de oplossing nooit gevonden worden in het ze met gelijke munt terugbetalen, want hoe veel verder kunnen we nog polariseren? Alleen door bewustwording en dialoog kan de angel uit het conflict gehaald worden. Waar zijn de Wilders-stemmers en de Georgescu stemmers nu echt bang voor, en kunnen we daar geen andere oplossingen voor vinden dan soevereinisme en verdeeldheid. En misschien biedt het gevaar van buiten ons opnieuw de mogelijkheid om Europese kernwaarden te formuleren en actief uit te dragen, zoals een democratisch systeem met onafhankelijke rechtsspraak, vrijheid, gelijkheid en broederschap – tolerantie en solidariteit.

Carlibaba, het dorp waar ik woon heeft overtuigend op Georgescu gestemd, uit frustratie dat het halve dorp naar West-Europa is vertrokken, en een kleine groep alle macht en middelen naar zich toetrekt. Ik zie dat de argumenten die ik miijn dorpsgenoten geduldig voorleg weinigen zal weerhouden alsnog op Georgescu te stemmen bij de nieuwe verkiezingen in mei. Via social media geloven ze deel te zijn van een collectief dat Roemenië zal veranderen, of terug zal brengen in originele staat – maar in werkelijkheid zijn ze ten prooi gevallen aan een nieuw soort cynisch machtsspel. Een machtsspel dat als we niet opletten niet alleen Roemenië, maar heel Europa zal veranderen.