Links moet de onderbuik terugwinnen

De echte les uit het boek van Bas Erlings is niet dat mensen vatbaar zijn voor rechts radicalisme. De les is dat links hun gevoel te lang heeft genegeerd.

De ex-VVD-strateeg Bas Erlings zegt het hardop in de Volkskrant: “Kiezers radicaliseren niet uit ideologie, maar uit afwijzing.” Het is een inzicht dat diep snijdt. Niet alleen in de analyse van het huidige politieke klimaat, maar ook in het falen van progressieve bewegingen om mensen nog werkelijk te bereiken. Links heeft al te lang gedacht dat het aan de inhoud ligt — aan de feiten, de plannen, de redelijkheid van ons verhaal. Maar zoals Erlings laat zien: de onderbuik wint het altijd van de spreadsheet.

In zijn boek Het spel van de populist beschrijft Erlings hoe populisme niet zozeer wortelt in extreme overtuigingen, maar in gevoelens van afwijzing en culturele vervreemding. Wie de opkomst van radicaal-rechts wil begrijpen, moet dus niet alleen kijken naar slogans of stemmen, maar naar het verhaal daaronder: een roep om erkenning.

Wie goed leest, ziet een ongemakkelijke spiegel. Erlings beschrijft haarfijn hoe het wantrouwen groeit als mensen zich genegeerd voelen. Als hun zorgen worden afgedaan als “dom”, “laagopgeleid” of “reactionair”. Dat wantrouwen groeit, broeit en zoekt zich een uitweg — vaak in de richting van wie wél de taal van emotie durft te spreken, al is het met een rotboodschap.

De harde les voor links: We verliezen de onderbuik. En daarmee het vertrouwen.

Want waar rechts inspeelt op sentiment en identiteit, schermt links te vaak met rapporten en redelijkheid. We willen overtuigen, maar raken niet meer. We praten over mensen in plaats van met mensen. We denken nog te vaak dat het electorale succes van partijen als PVV en BBB alleen komt door fake news, algoritmes of angstretoriek. Maar wat als het vooral komt omdat mensen zich gehoord en erkend voelen — al is het met de verkeerde boodschap?

Erkenning is geen zwaktebod. Het is een voorwaarde voor verbinding.

Dat betekent: stoppen met technocratische taal over “transities” en “beleidsdomeinen”. Beginnen met verhalen die pijn benoemen. Met leiders die hun eigen kwetsbaarheid tonen. Met communicatie die niet alleen uitlegt wat we gaan doen, maar laat voelen waarom we het doen.

De grootste fout die links nu kan maken, is dit boek wegzetten als “VVD-spindokterspraat”. Want tussen de regels door leest het als een strategisch handboek — ook voor wie emancipatie, solidariteit en rechtvaardigheid wél serieus neemt.

Niet de radicaal, maar de afgewezene vormt de kern van het probleem. En dus ook van de oplossing.