Luister niet naar centristische dwaallichten, de PvdA hoeft geen PVV-kiezers terug te winnen

Natuurlijk is het ongemakkelijk voor de hardnekkige dwaallichten binnen de partij die blijven dromen van een derde weg.

Vorige week mocht Rob Oudkerk weer eens uithuilen bij het ultrarechtse tv-vehikel Nieuws van de Dag of de door hem zo gehate fusie tussen de PvdA en GroenLinks. Geen nieuw geluid, al jaren klinkt her en der de oproep dat de Partij van de Arbeid (PvdA) vooral werk moet maken van het “terugwinnen” van PVV-kiezers. Ook Joost Vullings noemde het afgelopen weekend maar weer eens in de EenVandaag podcast. Het onderliggende idee daarbij is dat PvdA’ers ontheemd zijn geraakt bij de arbeiderspartij en naar Geert Wilders trokken, maar dat wie ooit sociaaldemocraat stemde, daartoe weer kan worden verleid. Deze analyse is niet alleen belachelijk simplistisch, PvdA’ers zijn namelijk nooit en masse weggelopen naar Geert Wilders, ze leidt ook tot een gevaarlijke verwateringsstrategie die de partij verder van haar ideologische kern wegvoert.

De verkiezingsdata laten namelijk iets heel anders zien. De PVV groeide vooral dankzij overstappers van CDA, VVD en andere rechtspopulistische partijen, én door het mobiliseren van voormalig niet-stemmers. Slechts een klein deel van de nieuwe PVV-aanhang van de laatste jaren komt van de linkse partijen, met daarbinnen maar een paar voormalig PvdA’ers. Wie daaruit de conclusie trekt dat de PvdA richting het politieke midden moet bewegen om deze kiezers terug te winnen, miskent zowel het electorale als het ideologische landschap.

PVV-kiezers plaatsen zichzelf gemiddeld rechts van het midden: rond de 7 op een schaal van 0 (links) tot 10 (rechts). Zij voelen zich thuis bij een nationalistisch discours, vaak met uitgesproken (racistische) standpunten over immigratie, identiteit en soevereiniteit ("NEXIT!!1!"). Dat zijn geen sociaaldemocraten die “even van het padje zijn”, maar kiezers met wezenlijk andere politieke overtuigingen.

Toch klinkt binnen de partij steeds opnieuw het geluid dat de PvdA te “links” zou zijn, helemaal in aanloop naar de inmiddels overeengekomen fusie met GroenLinks, en dat een gematigde koers electoraal succesvoller zou zijn. Geluiden afkomstig van de centristen van Rood Vooruit, of van de munter van de racistische term “kut-Marokkanen” of een frauduleuze Telegraaf-columnist. Maar de feiten spreken deze suffe kritiek tegen. Overal in Europa hebben sociaaldemocratische partijen die het politieke midden opzochten – denk aan Wim Kok, Blair, Schröder, Hollande – electoraal terrein verloren. Ze raakten hun geloofwaardigheid kwijt en hun ideologische profiel verdampte.

De grootste electorale sprong voorwaarts van GroenLinks-PvdA kwam juist in een verkiezing die werd gekenmerkt door een ruk naar rechts bij de andere partijen. Van 17 naar 25 zetels bij de verkiezingen van 2023: dat is dus geen bewijs van electorale verdwaling, maar juist van het potentieel van een duidelijk progressief verhaal.

De partij hoeft dus helemaal niet te wedijveren met de PVV om kiezers die fundamenteel andere waarden aanhangen. Berg dat verhaal maar voorgoed op. De kunst is juist om mensen aan te spreken die wél geloven in solidariteit en gelijkwaardigheid, maar zich niet langer gehoord voelen door de politiek.

Dat vraagt om duidelijke en uitgesproken keuzes. Laat dat sociale sausje over neoliberale recepten achterwege, en ga vol voor een hernieuwde inzet op een sterke publieke sector, hogere belastingen voor de grootste vermogens en multinationals, sociale gelijkwaardigheid, zeggenschap op de werkvloer, antiracisme en internationale solidariteit gebaseerd op mensenrechten. Op het terugdringen van milieuschade en het bestrijden van de klimaatcrisis. Om er maar een paar te noemen.

Natuurlijk is het ongemakkelijk voor de hardnekkige dwaallichten binnen de partij die blijven dromen van een derde weg: een compromis tussen markt en staat dat vooral leegte oplevert en een verdere afkalving van sociale rechtvaardigheid. Maar het is goed hen die spiegel voor te houden. Wie zich comfortabeler voelt bij D66 of de VVD, of zelfs de PVV, zou zich moeten afvragen of de sociaaldemocratie nog wel hun politieke thuis is. En misschien of het dat ooit wel was.

Voor de PvdA ligt er in elk geval een duidelijke keuze: zich blijven aanpassen aan rechtse verwachtingen en steeds verder vervagen, of definitief terugkeren naar de waarden waaruit zij ooit is voortgekomen. Met de verbintenis met GroenLinks is vast een goeie eerste stap gezet. Aan een verwaterd verhaal heeft helemaal niemand iets.