Maak van het Constitutioneel Hof een Volksrechtbank

Onlangs heeft het Israëlische parlement, de Knesset uiteindelijk een wet aangenomen die de macht van het constitutioneel hof, dat wetten aan bestaande basiswetten toetst, beperkt. De voorstanders menen dat de macht van de Knesset niet door een ongekozen orgaan aangetast mag worden.

De tegenstanders van de wet zijn, waar al 2 jaar fel tegen geprotesteerd wordt, zijn bang dat hierdoor de rechtsstaat in gevaar komt en de democratie uitgehold wordt. Zij gebruiken het leerstuk van de checks and balances om hun opvatting kracht bij te zetten.

Je kunt je echter afvragen of het zo democratisch is om een door de burgers gekozen parlement, het orgaan van de volkssoevereiniteit, door een college van een paar benoemde, niet gekozen beroepsjuristen te laten corrigeren.

In klassiek Athene, dat de categorie grondwetten niet kende, konden wetten door de Volksvergadering, lange tijd het enige wetgevende orgaan, worden ingetrokken als men vond dat ze niet deugdelijk of in strijd met bestaande wetten waren. Vanaf 415 v. Chr. werd deze praktijk toegewezen aan via loting samengestelde Volksrechtbanken, waarin 201 tot 1501 mannen zitting hadden.

In verschillende landen, zoals Duitsland, de Verenigde Staten (Supreme Court) en Israël (zoals we eerder zagen) kunnen wetten via een Constitutioneel Hof aan grond- of basiswetten worden getoetst. In Nederland, waar die mogelijkheid niet bestaat, wordt al langer gepleit (bijvoorbeeld door Femke Halsema en staatsrechtgeleerde Paul Bovend’Eert) voor het instellen van zo’n Constitutioneel Hof.

Nu is een Constitutioneel Hof, bestaande uit een handjevol beroepsjuristen die niet door de bevolking gekozen zijn en daarom niet representatief voor die bevolking zijn, beslist geen democratisch orgaan. Laten we daarom wetten die we aan de Grondwet willen toetsen toevertrouwen aan een Volksrechtbank, bestaande uit via loting samengestelde ‘leken’, zoals de klassieke Atheners dat deden.

Gewone wetten die als niet meer bruikbaar worden gezien of in strijd met bestaande wetten worden geacht, kunnen bij ons al via de gangbare wetgevende procedures worden veranderd of opgeheven. Het zou echter ideaal zijn om hier ook ‘Volksrechtbanken’ in de gedaante van Burgerberaden voor in te zetten. Zij hebben hun waarde als organen van directe wetgeving al aardig bewezen.

Het is volgens mij geen goed idee om door het parlement aangenomen wetten te laten toetsen door een ‘correctief bindend referendum’, dat waarschijnlijk binnenkort wordt ingevoerd. Het referendum heeft weliswaar een groot representatief gehalte, maar er bestaan weinig mogelijkheden om de deelnemers te stimuleren om zich uitgebreid te informeren en grondig in de materie te verdiepen, zoals dat wel gebeurt bij Burgerberaden.