Mannetjesmakerij

De man van 100.000.000

Of ‘Ondernemer in luchtkastelen’ want met Reinder Zwolsman kon men alle kanten op.

Onlangs verscheen de lijvige, maar zeer prettig leesbare biografie rond Zwolsman van historicus Dick Brongers.                                                               “..omstreden fenomeen in het Nederlands vastgoed”, stelt het onderschrift en dat lijkt een understatement dat alleen maar bedacht kan zijn door een jonge marketeer van de uitgeverij. Chef opsporingsdient van het Bureau Nationale Veiligheid, W.E. Sanders kwam in zijn slotrapportage van het naoorlogs onderzoek naar Zwolsman’s ‘handel en wandel’ tot aanzienlijk  treffender typering:”Agressieve, dynamische machtswellusteling”.  ‘Mechalomaniak’, kan men gezien zijn naoorlogse carrière moeiteloos aan dit rijtje toevoegen.

Ook de buitengewoon ongelukkige keuze voor een foto uit later jaren, waar Zwolsman was verworden tot ‘knuffelmiljonair’ en nationale t.v.-held en als een soort malle ‘ome Rein’ wordt omgeven door een showballet bestaande uit dames met veel veren en blote benen, draagt niet bepaald bij aan enige realistische beeldvorming van deze notoire figuur.

Want dat was Zwolsman. Een dubieuze zakenman die in de oorlog enerzijds grote sommen geld aan het verzet schonk en anderzijds nog grotere sommen aan de oorlogssituatie overhield. Schimmige zaken deed met de SD en volgens zijn onderzoekers ‘Koehandel met de vijand’ bedreef. Het stigma ‘dubbelrol’ van helpende hand, zowel aan verzets- als Duitse kant, bleef Zwolsman tot aan zijn dood achtervolgen (De gedetailleerde verslaggeving van zijn (vastgoed-)avonturen ten spijt, weigerden zijn nazaten mee te werken aan de biografie).                                            

Een unieke Nederlandse persoonlijkheid waarover, ondanks deze voorbeeldige biografie, altijd vraagtekens zullen blijven bestaan. De gevolgen van zijn  niet aflatende afbraakzucht in Scheveningen deed cabaretier Paul van Vliet destijds ironisch verzuchten: “Ooit een Koningin van een badplaats, thans een Keizerin van een patatplaats”, voorwaar een dubieuze eer voor de vastgoedtycoon.                                                     

Zo’n fascinerende figuur laat zich uiteraard niet gemakkelijk vatten en dat gold zeker ook zijn latere raadsman, de ongrijpbare Ben Korsten. De parallellen tussen beide heren zijn opmerkelijk. Korsten, ook niet geheel onbesmet uit de oorlog gerold en in zijn jonge jaren reeds betrokken bij blaadjes en clubjes met o.a. klasgenoot Godfried Bomans, plaatst men moeiteloos in het geschetste milieu van Heemstede, Haarlem, Wassenaar en tenslotte Den Haag.                                                            Zowel Zwolsman als hij waren netwerkers avant la lettre en het feit dat juist deze mannen elkaar vonden had een pracht van een duo-biografie kunnen opleveren ware het niet dat een boek van ruim 2000 pagina’s zich natuurlijk lastig laat lezen.

Gelukkig portretteerden regisseur Hans Hylkema en schrijver Ton Vorstenbosch al eerder de relatie tussen Neerlands eerste spindoctor Ben Korsten, zijn broodheer Zwolsman en de Haagse politieke kliek in hun baanbrekende film ‘De Mannetjesmaker’, zodat de sfeer van die tijd in elk geval voorgoed is gestold in celluloid.

Zelfs bij het verschijnen van die film bleek hoe die namen, ruim vijftien jaar na dato, nog altijd de gemoederen beroerde. Bij het uitkomen van ‘De Mannetjesmaker’ in 1983 sprak journalist Aad van den Heuvel in zijn t.v.-programma ‘De Alles is anders show’, o.a. met oud kamerlid Harry van Doorn (KVP) en de (oud-)directeur generaal van de Rijksvoorlichtingsdient, Gijs van der Wiel. De scène waarin Piet Aalberse, destijds voorzitter van de KVP, van Zwolsman een koffer met 60.000 (!) gulden ontvangt voor nog te bewijzen ‘gunsten’ werd door van der Wiel smalend weggewuifd als onzin die bovendien kwalijk riekte naar anti-democratische sentimenten. Vervolgens liet van den Heuvel droogjes vallen dat er even was gebeld met betreffende bewindsman die zelf onomwonden toegaf “Dat dat indertijd inderdaad zo gegaan was..”.

De verschijning van Jack de Vries bracht in het nieuwe Millennium de affaire Korsten, en daarmee die van Zwolsman, weer even in de algemene herinnering. ‘Machers’ en beroepsritselaars als Korsten en de Vries treden uiteraard zelden uit de schaduw en werden beiden, toen zij dat wél deden dan ook slachtoffer van eigen ijdele ambities. De Vries als sluwe, gehaaide rechterhand en speechschrijver van Minister President Balkenende liet zien dat Korsten een toon had gezet die nooit meer uit Den Haag was verdwenen.

Netwerkerij op het hoogst mogelijke niveau. Bedrijfsleven en Politiek naadloos in elkaar doen overgaan ten wederzijds faveure. De geschetste, verregaande verwevenheid van autoriteiten, ondernemers en het algeheel politiek bedrijf hebben nog altijd niets ingeboet aan actualiteit.

Wellicht zijn de koffers met cash geld vervangen door off-shore accounts op de Kaaiman-eilanden maar verder is alles nog bij het oude. Dat je daar in die jaren weinig van in de krant las is niet zo gek. Korsten vond het vak zelf uit en iedereen hield uiteraard angstvallig zijn onnozele mond. De ultieme ironie wil dat wij uberhaupt pas van het bestaan van deze curieuze figuur weten sinds Korsten zichzelf blootgaf in een legendarisch interview in de Haagse post waarmee hij zijn carrière, gezondheid en teslotte zijn leven verspeelde.

Gedrogeerd en al flink aan lager wal kletste hij zijn mond voorbij en het gezicht van de Nederlandse Politiek was voor altijd van gezicht verandert. Niks gezapige, vrome mijnheren in driedelig pak met horlogeketting en zware dikgerande bril: Domme, opportunistische kleinburgelijkheid en ordinaire geldwolverij dreef onze volkvertegenwoordigers. De gecompromitteerde bewindslieden lieten Korsten dan ook direct vallen als een baksteen en bagatelliseerden zijn politieke adviseursrol in de pers. Parallel aan het politieke gekonkel loopt ook het medisch mysterie rond Korsten als een rode draad door het script. Het relaas rond een Haagse huisarts die Korsten tegen betaling aan morfine zou hebben geholpen, zou al genoeg zijn om een vervolg-film te rechtvaardigen (Heren filmproducenten..?).

Hoofdrolspelers in het drama, Zwolsman, Udink, de Jong en Schmeltzer, worden door de acteurs op meesterlijk realistische wijze tot leven gebracht. Hans Hylkema vangt het gekonkel, de lullige achterkamertjespolitiek en verbijsterende naïviteit van betrokkenen daarbij in briljante terughoudendheid. Hylkema en Gerard Thoolen (Ben Korsten) schetsten zo fijntjes vooral de handige kletsmajoor die Korsten wás en niet de slang van een intrigant die Korsten later heette te zijn.              

De regisseur zelf typeerde Thoolen als volgt: ” Je hebt goede acteurs en acteurs die dáár nog weer boven staan. Gerard was zo´n acteur”.  Bij een vertoning van de film vertrouwde éen van de andere hoofdrolspelers, Hans Veerman (die de rol van een sprekend gelijke Zwolsman vertolkte), mij toe dat dit de beste, en zijn meest favoriete rol uit zijn carrière was geweest. Actrice Kitty Courbois liet zich in een later interview op een zelfde wijze uit.                                         Zien dus deze klassieker en lezen die biografie!

Het wachten is nu op de definitieve biografie over Korsten en uiteraard het dringende verzoek aan regisseur Hans Hylkema zijn Magnum Opus ‘De Mannetjesmaker’ te overtreffen door aan de slag te gaan met een filmscript over het leven van Zwolsman en de zijnen!