Martin Bosma begrijpt niets van vrijheid

“Op deze vierde mei moet elke Nederlander bepalen aan welke kant hij staat. Vrijheid of islam.#ikbengeert” Die woorden schreef Martin Bosma tien jaar geleden, op 4 mei, de dag van de Nationale Dodenherdenking. De dag waarop we stilstaan bij de prijs van vrijheid. Het moment van stilte, van reflectie, van besef. En Bosma maakte er een strijdkreet van.

Vrijheid of islam. Alsof het twee kampen zijn. Alsof je móét kiezen. Alsof je niet tegelijkertijd moslim én vrij kunt zijn. Alsof vrijheid een exclusief bezit is van mensen die denken zoals hij.

Bosma begrijpt niet wat vrijheid is, omdat hij vrijheid verwart met controle. Hij denkt dat je vrij bent als je alles buiten kunt sluiten wat je vreemd, bedreigend of ongemakkelijk vindt. Maar echte vrijheid is precies het tegenovergestelde: het is het lef om verschil toe te laten. Vrijheid gaat niet over wie je buiten de deur houdt, maar over wie je binnen durft te laten.

Vrijheid is het geduldige, soms frustrerende gesprek met de ander. Vrijheid is luisteren naar wat je liever niet hoort. Vrijheid is accepteren dat iemand anders keuzes maakt waar jij het niet mee eens bent, zolang die keuzes de vrijheid van een ander niet schaden.

Maar Bosma wil geen verschil. Hij wil een wereld waarin hij kan zeggen wie er bij hoort en wie niet. Hij wil dat vrijheid eenvoudig is: van ons, niet van hen. Maar zo werkt vrijheid niet. Vrijheid die je opbouwt door anderen uit te sluiten, is geen vrijheid. Dat is een fort, een bunker, een muur. Hoe hoger je die muur bouwt, hoe kleiner de ruimte wordt waarin je zelf nog kunt ademen.

Psychologisch gezien is dit pure angst. Het is de angst voor het onbekende, de angst voor verlies van controle. Het is de reflex van iemand die het gesprek niet aandurft. Want praten met de ander betekent misschien wel dat je zelf ook moet luisteren, toegeven, je mensbeeld ter discussie stellen. En dat is eng. Dus maakt Bosma de keuze klein: of je bent voor mij, of tegen mij. Dat voelt veilig. Maar het heeft niets te maken met echte vrijheid.

Hij schreef het op 4 mei, op de dag dat we herdenken waar het toe leidt als mensen geen ruimte meer maken voor de ander. Op de dag dat we stilstaan bij wat er gebeurt als je groepen mensen reduceert tot vijanden. Bosma zet ons terug naar dat punt: jij óf ik. Vrijheid óf islam. Hij heeft niets geleerd. Hij gebruikt de vrijheid van zijn plek in de Kamer om diezelfde vrijheid in te perken.

Vrijheid is niet van hem. Vrijheid is van ons allemaal, of ze is niets waard. Vrijheid betekent dat je het gesprek met de ander aangaat, ook als die ander moslim is. Ook als die ander je uitdaagt. Ook als die ander je confronteert met een waarheid die schuurt. Vrijheid vraagt moed, niet om de deur dicht te slaan, maar om hem open te houden.

Vrijheid vraagt dat je de ander ziet. Dat je de ander hoort. Dat je ruimte maakt, ook als dat ongemakkelijk maakt. Dat je durft te twijfelen. Dat je durft te leven met verschillen. Dat je je eigen zekerheden durft te bevragen.

Martin Bosma wil die vrijheid niet.