Mensenrechten rechtvaardigen een tabakswet voor de fossiele industrie

Bij reclame voor tabak laat de overheid het mensenrecht op leven zwaarder wegen dan het recht op vrije meningsuiting. Maar bij fossiele reclame is dat precies andersom.

Bij reclame voor tabak laat de overheid het mensenrecht op leven zwaarder wegen dan het recht op vrije meningsuiting. Maar bij fossiele reclame is dat precies andersom.

Reclame voor tabak is sinds 2003 verboden. Waarom mag fossiele reclame nog wel? Tabak is jaarlijks verantwoordelijk voor 8 miljoen doden, de fossiele industrie voor bijna 13 miljoen. Maar waar de overheid bij tabak streng optreedt, houdt ze de fossiele industrie een hand boven het hoofd.

Bij reclame voor tabak laat de overheid het mensenrecht op leven zwaarder wegen dan het recht op vrije meningsuiting. Maar bij fossiele reclame is dat precies andersom. Klimaatminister Rob Jetten laat het recht op vrije meningsuiting van de fossiele industrie, de auto-industrie en de luchtvaartindustrie vóór gaan op andere mensenrechten zoals het recht op leven, blijkt uit een brief aan de Kamer.

Woensdag krijgt Jetten in een commissiedebat een nieuwe kans om zich uit te spreken over een verbod op fossiele reclame. Voor het klimaat is een reclameverbod een nieuwe maatregel, maar in andere sectoren is het beproefd en bewezen. Het idee voor een verbod op fossiele reclame werd één keer eerder geopperd: 50 jaar geleden. Na het rapport van Rome schreven D66, PvdA en de PPR (voorloper van GroenLinks) samen een verkiezingsprogramma met daarin het voorstel voor een verbod op fossiele reclame. We weten hoe dat is afgelopen; het aantal fossiele reclames is sindsdien alleen maar gegroeid. RTL Nieuws rekende uit dat er in Nederland € 662 miljoen gaat naar reclames voor de fossiele industrie, de luchtvaart en vervuilende auto’s. Mede door deze reclame staat ons land wereldwijd nummer zes van landen die per hoofd van de bevolking meer grondstoffen verbruiken dan gezond, duurzaam en eerlijk is.

Reclames spelen in op emoties, behoeften en onze zwakke plekken. Dat maakt ze op een onbewust niveau moeilijk te weerstaan. Alleen al door de kracht van herhaling beïnvloeden reclames de normen, waarden en denkbeelden in een samenleving. Fossiele reclames promoten fossiele brandstof en de fossiele industrie als iets normaals, als zaken die niet zijn weg te denken voor een goed leven. Als zaken die zelfs bijdragen aan een groene wereld. Dat is een probleem. Want om de ecologische crisis te keren moeten we ons een leven kunnen voorstellen zonder fossiel. Dat is moeilijk omdat onze hele samenleving draait op fossiele brandstoffen. Wat zeker niet helpt om een andere wereld voor ons te zien, zijn reclames die olie op het vuur gooien.

Reclame beïnvloedt op massale schaal onze individuele gedachten en gedrag. Daardoor lijkt het een persoonlijke verantwoordelijkheid om een vervuilende aankoop te doen. Maar is dat wel zo? Want de schade van de optelsom van al die persoonlijke keuzes is voor iedereen; voor al het leven op aarde en de minst weerbaren het eerst. Zo leiden reclames voor vliegen en vervuilende auto’s in Europa jaarlijks tot aankopen die een extra broeikasgasuitstoot van 15 grote kolencentrales tot gevolg hebben. Dat zijn serieuze emissies die gemakkelijk vermeden hadden kunnen worden. Naast broeikasgassen veroorzaken deze reclames ook uitstoot van om fijnstof en stikstof, met de bekende gevolgen voor de gezondheid en ecologie.

De gemiddelde burger kan de optelsom van schade niet overzien bij het boeken van een vliegreis of de aanschaf van een vervuilende auto. Onze hersenen zijn sowieso niet gemaakt om de gevolgen op lange termijn of elders ter wereld te overzien. En dat weten fossiele reclamemakers. Hun reclames maken het nog moeilijker om gedrag te veranderen. Maar massale gedragsverandering, een social tipping point, is wel nodig als de minister het Parijs-doel wil halen. Volgens het meest recente rapport van het IPCC is 40 tot 70 procent van de totale klimaatopgave in de samenleving te behalen en heeft de overheid de verantwoordelijkheid én de middelen om de onderliggende krachten van consumentisme aan te pakken. Bijvoorbeeld door reclame te reguleren, aldus het IPCC.

Na dertig jaar klimaatbeleid waarin vervuilende bedrijven zelfregulering beloofden, is duidelijk dat ze niet uit zichzelf stoppen met fossiele reclame. Van consumenten kun je niet verwachten dat ze zich weren tegen alle reclameboodschappen die hen dagelijks om de oren vliegen. Bovendien draagt iedereen de gevolgen van persoonlijke keuzes door fossiele reclames. Juist daarom is de minister de aangewezen persoon om, in deze beslissende jaren voor het klimaat, het recht op vrije commerciële meningsuiting van fossiele bedrijven te beperken en het recht op leven voorop te stellen. Er is een verbod op fossiele reclame nodig. Net als voor tabak.

Femke Sleegers is coördinator van Reclame Fossielvrij, een campagnegroep die ijvert voor een verbod op fossiele reclame in Nederland. De groep is ook onderdeel van de internationale coalitie van oa Greenpeace en WWF die strijdt voor een verbod op fossiele reclame in de EU.

cc-foto: Mariakray