Met zijn bullshit schaadt Jaap van Zweden zichzelf, zijn orkesten en de muziek

Het enige dat zou kunnen helpen, is solidariteit van de collega's met zijn slachtoffers.

Het heeft nog lang geduurd voordat het wangedrag van sterdirigent Jaap van Zweden in de openbaarheid werd gebracht. Het was al jaren bekend dat hij zich op de bok een ronduit onaangenaam mens toonde die musici graag kleineerde, de huid vol schold en vernederde in aanwezigheid van hun collega's. Uit de nieuwste reportage van Pointer blijkt hoe ver dat ging en hoe hij met zijn afschuwelijk gedrag aan de lopende band mensen in zijn omgeving kapot heeft gemaakt. Het gebruik van kalmerende middelen nam toe bij orkesten die het ongeluk hadden onder zijn leiding te staan. Wie de maestro weerstond, kon op ontslag rekenen. Aan de andere kant toont Van Zweden ook bijzondere talenten bij het likken naar boven. Dat zie je wel vaker bij dwingelanden. Hij is een meester in het aantrekken van sponsors. Dat gebruikte hij als druk- en dreigmiddel. De maestro kon sponsors ook terugnemen als er iets gebeurde wat hem niet beviel.

Dit grensoverschrijdende gedrag vertoont Jaap van Zweden al dertig jaar en uit zijn reacties in de reportage van Pointer blijkt niet dat het erg tot hem is doorgedrongen hoeveel schade hij heeft aangericht voor zichzelf, voor de orkesten die hij dirigeert en voor de muziek in het algemeen.

Jaap van Zweden is trots op zijn eenvoudige afkomst en hij koketteert met zijn licht Amsterdamse tongval. Hij heeft het zélf gemaakt en hij beschouwt zich op grond daarvan als de maat van alle dingen. Dat is de diepste oorzaak van de ontsporingen waarvan we nu al enkele decennia getuige zijn. Musici beschouwt hij niet als mensen maar als verlengstukken van de instrumenten die hij, staande op de bok, tot harmonie wil brengen. Die harmonie zit al in zijn hoofd. Als deze tijdens repetities niet ook rondom hem tot klinken wordt gebracht, komt de gifkikker naar buiten. Dan is hij persoonlijk geraakt. Dan kun je het beleven, vooral als je niet onmiddellijk en in detail begrijpt wat hij van je wil. De vergoelijkende omgeving zegt over zo iemand graag: "Hij stelt hoge eisen aan zichzelf en bijgevolg óók aan anderen". De betrokkene zelf wil dit graag napapegaaien. De reportage van Pointer bevat een fragment uit een eerder interview. Daarin vertelt de maestro over een gesprek met een orkestlid dat bekende bang van hem te zijn. Van Zweden zou toen gezegd hebben: "Je bent niet bang van mij, je bent bang omdat je niet genoeg hebt gerepeteerd".

Je kunt met kleineren, vernederen, ontslaan, mensen tot grote prestaties brengen. Door de dreiging met de zweep plukken slaven meer katoen, toch? Een echt geniale dirigent ziet in dat hij die harmonie niet kan afdwingen maar tot opbloei moet brengen. Die beschouwt het orkest niet als een werktuig. Die maakt deel uit van het orkest en brengt daardoor onvergetelijke ervaringen teweeg.

Gasten als Van Zweden zijn in de wereld van kunst, cultuur en de media geen uitzondering. Matthijs van Nieuwkerk was er ook zo eentje. En in een andere categorie dan deze talkshowhost: Hollywoodse studiobazen en Londense krantenmagnaten vertoonden heel vaak het soort gedrag waar Van Zweden nu op wordt aangesproken. Het ging dan onveranderlijk van kwaad tot erger want dit soort tirannen duldt geen tegenspraak. Ze worden nooit gecorrigeerd. Ze horen alleen maar pluimstrijkerijen.

En ze worden zelden geconfronteerd met het enige dat helpt, solidariteit: niet alleen de vernederde persoon staat op om weg te lopen maar alle collega's tegelijk zonder uitzondering. Die moed tref je echter niet aan in een omgeving waar een dwingeland toxisch leiderschap uitoefent. Van Zwedens slachtoffers hebben altijd alleen gestaan. Wat zou het geweldig voor hemzelf en voor de muziekcultuur zijn geweest, als een orkest aan het begin van zijn loopbaan eens het vertrouwen in hem had opgezegd. Want geloof mij, als een heel orkest dat doet, is de dirigent weg. Nu is hij nooit op zijn nummer gezet. Nu denkt hij dat alleen zijn aanpak tot topprestaties leidt omdat je als dirigent en gepassioneerd musicus nu eenmaal met lapswanzen moet werken.

Het geldt voor film, het geldt voor media, het geld voor teamsporten, werkelijke topprestaties bereik je door inspiratie en niet door intimidatie. Jaap van Zweden heeft nooit echt uit de door hem geterroriseerde orkesten gehaald wat er in zat. Hij heeft zijn orkesten er niet toe gebracht de muziek tot in de kern te doorvoelen. Als Van Zweden op de bok staat, moet je alles vermijden wat de maestro kan mishagen of zelfs zijn aandacht trekken. Anders kom je aan de beurt. Dat staat centraal. Dan speel je onder je eigen kunnen.

Van Zweden beschadigt dan ook de muziek. Hij is zijn eigen vijand. Soms geeft het diepe inzichten als jou overkomt wat je anderen altijd hebt aangedaan. Wie weet wordt Jaap van Zweden die les nog gegund. Anders blijft zijn bullshit hemzelf en de orkesten die hij dirigeert, in de weg staan.

Bekijk hier de reportage van Pointer:

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas even zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: Roosevelt, Hopkins, Churchill en veranderende inzichten in de geschiedenis.