Militaire investeringen alleen zijn onvoldoende

Om de democratische rechtsorde te beschermen, moeten er strengere voorwaarden worden gesteld aan politieke deelname en publieke financiering.

Nu de NAVO overweegt de defensienorm te verhogen van 2% naar 5% van het bruto binnenlands product, zijn er vraagtekens te plaatsen bij de haalbaarheid en effectiviteit van zo’n maatregel. Voor Nederland alleen al zou dit neerkomen op een extra jaarlijkse investering van ruim 32 miljard euro. Premier Schoof gaf in november 2024 aan dat zelfs de huidige 2%-norm al moeilijk uitvoerbaar is. Dit komt vooral door lange levertijden bij defensieproducenten, schaarste aan modern materieel en personeelstekorten binnen de eigen krijgsmacht.

De roep om een sterkere krijgsmacht is begrijpelijk gezien de aanhoudende dreiging vanuit Rusland. In Nederland en andere Europese landen groeit het besef dat een goed uitgerust leger noodzakelijk is om de veiligheid van het continent te waarborgen. Toch zijn er vraagtekens te plaatsen bij het idee dat meer wapens en geavanceerde systemen voldoende zullen zijn om Rusland te weerhouden van agressie.

Ondanks enorme verliezen aan manschappen en materieel – schattingen spreken over meer dan een miljoen doden en gewonden onder Russische militairen sinds het begin van de oorlog in Oekraïne – blijft het moreel onder de Russen opmerkelijk hoog. De bereidheid om te sterven voor het moederland wordt breed gedragen, wat suggereert dat militaire superioriteit van NAVO-landen niet automatisch zal leiden tot Russische terughoudendheid. Het is daarom dat militaire overmacht alleen geen garantie biedt voor afschrikking.

Er moet daarom steeds meer aandacht gaan naar een ander aspect van defensie: de interne weerbaarheid van westerse democratieën. Diverse inlichtingendiensten in Europa en de VS waarschuwen al jaren voor pogingen van het Kremlin om via desinformatie, cyberaanvallen en politieke beïnvloeding verdeeldheid te zaaien binnen de EU en de NAVO. Een beproefde strategie daarbij is het steunen van partijen en bewegingen die sceptisch of zelfs vijandig staan tegenover democratische instituties, zoals de onafhankelijke rechtspraak, de vrije pers en het eigen parlementaire systeem.

Deze stromingen opereren vaak binnen het legale kader van de democratie, maar streven tegelijkertijd openlijk doelstellingen na die deze ondermijnen. Sommige partijen weigeren bijvoorbeeld hun financiën transparant te maken of maken gebruik van structuren zonder leden, wat het publieke toezicht bemoeilijkt. Daarnaast bestaan er ook partijen die formeel wel leden hebben, maar waarin deze leden geen inhoudelijke invloed hebben op het beleid, de kandidaatstelling of besluitvorming. Zulke partijen vertonen kenmerken van autoritaire organisatie, ondanks hun formele deelname aan het democratisch proces.

Om de democratische rechtsorde te beschermen, moeten er strengere voorwaarden worden gesteld aan politieke deelname en publieke financiering. Denk aan het verplicht openbaar maken van de boekhouding, het eisen van een werkelijke ledenstructuur met interne zeggenschap, en het uitsluiten van partijen die zich openlijk keren tegen de grondwettelijke beginselen. Echter kan een al te brede definitie van ‘antidemocratisch’ leiden tot politieke willekeur en het risico van misbruik door toekomstige meerderheden.

Toch bestaan er precedenten waarbij in een democratische rechtsstaat beperkende maatregelen worden genomen. In Nederland zijn de afgelopen jaren motorclubs verboden omdat zij structureel betrokken bleken bij georganiseerde criminaliteit, ondanks hun beroep op de vrijheid van vereniging. Hierin schuilt een juridisch en moreel precedent: wanneer organisaties de democratische vrijheden misbruiken om diezelfde vrijheden af te breken, moeten er grenzen worden gesteld.

Een effectieve verdediging tegen autoritaire regimes vereist meer dan alleen tanks en straaljagers. Politieke eenheid, transparantie en het actief beschermen van democratische normen en instituties zijn de belangrijkste voorwaarden voor duurzame veiligheid. In een tijd van hybride oorlogsvoering en geopolitieke spanningen moet saamhorigheid een net zo krachtig wapen zijn als militaire slagkracht.