Minder regels, zo simpel is dat echt

Er is deze week zoveel om over te schrijven en te lezen dat het ons allemaal vergeven kan worden dat we dit weekend wat uitgeblust op de bank zitten. De val van de regering, het boeiende debat waarin Wilders indirect veel kwetsbaars van zichzelf liet zien, de gewaagde Oekraïense aanval op Rusland, de hel van Gaza. En natuurlijk het volstrekt voorspelbare einde aan de bromance tussen 2 van ’s wereld grootste ego’s en, niet te vergeten, het absurde gegeven dat “alle NAVO lidstaten” straks 5% aan defensie gaan uitgeven zodat we straks allemaal een persoonlijk raket kunnen krijgen met onze eigen groet erop: “Voor Vlad, liefs Jos”.

We kregen ook al een beetje een blik in de thema’s waar de partijen de verkiezingen mee in willen gaan. Alles wat de regering en de partijen de komende tijd gaan doen moet in het licht van de verkiezingen worden gezien. Ik vrees voor vluchtelingen die naar Nederland komen dat de komende maanden een soort van Hunger Games worden want veel zal om hen draaien. Het beeld lijkt dat de partij die de ene helft terug kan laten gaan en de andere helft in pipowagens krijgt, de winnaar van de verkiezingen wordt. De partij die de pipowagens in Rwanda kan krijgen, krijgt bonuszetels en de rollade. Er zijn meerdere rechtse partijen die vechten voor het naakte overleven, dus lach het niet weg! Ik voorspel goede tijden voor producenten van pipowagens.

Vanuit mijn oude beroep is de hernieuwde belangstelling voor de kleine efficiënte overheid die de VVD aan de dag legt interessant. Na 20 jaar is iedere ambitie die de VVD durft uit te spreken eigenlijk een schot in de eigen voet. “Is het nu nog niet gelukt?” zou de vraag moeten zijn en “Deze keer lukt het wel” de VVD slogan voor de verkiezingen. Meestal ben ik na een paar jaar falen eerlijk genoeg om te bekennen dat ik het niet kan. Afwassen, onkruid wieden en joggen staan op mijn lijstje. Actieve herinneringen ophalen, de PVV begrijpen, asiel en efficiënte overheid zou op het VVD lijstje moeten staan.

Hoe organisaties efficiënt worden en onnodige dingen weglaten is al lang geleden door 2 Amerikanen, William Deming en Joseph Juran, bedacht. Het waren echter Japanse ondernemers die het als eersten tot grote kunst verhieven en daarmee de wereld veroverden. De daaruit afkomstige methodieken worden door veel organisaties nog steeds toegepast om de kosten omlaag en de kwaliteit omhoog te brengen. Natuurlijk gebruiken Nederlandse overheden het ook.

DOGE in de VS heeft het onderwerp efficiënte overheid weer hip gemaakt in rechts Nederland. Maar wat DOGE deed was iets heel anders dan efficiëntie bereiken. DOGE was meer bezig om overheidsactiviteiten die rechts Amerika niet wil weg te snijden, te beginnen bij de activiteiten waar ondernemers als Elon Musk liever vanaf willen. Het had weinig met efficiëntie te maken en meer met politieke keuzes. Ik ga er dan ook maar vanuit dat de VVD niet een efficiënte overheid bedoelt, maar een overheid die minder doet. Dat is wat anders en het vergt een eerlijke uitleg zodat de kiezer zich niet bedrogen voelt. “Kiezer niet bedriegen” kan ook op het bovenstaande VVD-lijstje.

Alles wat de overheid in Nederland doet, alle regels, alle papieren en instanties zijn er om een ooit belangrijke reden gekomen. En die reden is soms omdat de EU het wil, maar meestal omdat wij het willen of het gewoon bittere noodzaak is omdat er uitwassen zijn die burgers of land last bezorgen. Alle wetten en regels samen en de mate van efficiëntie bepaalt de omvang van onze overheid.

Het onoordeelkundig afschaffen van die regels heeft consequenties. De geldverslindende bankencrisis van 2007/2008 ontstond omdat de Bush-regering de regels voor banken had versoepeld. Banken die daarna zulke grote risico’s konden nemen (en geld kon verdienen) dat het systeem uiteindelijk instortte en met belastinggeld gered moest worden. Belastinggeld laten verdampen bleek uiteindelijk de meeste efficiëntie winst te hebben behaald. Naast veel militaire macht had de VS ook heel veel soft power via USAid. Ze hadden veel invloed. Het afschaffen van USAid zal als uiteindelijke consequentie hebben dat de VS veel meer militaire macht nodig heeft en China die soft power overneemt. Iets niet willen is iets anders dan iets beter niet kunnen doen.

Een veel simpeler voorbeeld is het rookverbod. Het was al jaren bekend dat roken ongezond is en zowel de roker als de mee-rokers ernstig ziek kon maken. Ik ben talloze keren ’s ochtends wakker geworden na het uitgaan in een kamer die rook als een asbak. Lange vrijwillige campagnes om mensen minder te laten roken hadden geen effect. Uiteindelijk kwam de overheid met het rookverbod waardoor op sommige plekken niet meer gerookt mag worden. Schaf het rookverbod af en waarschijnlijk gaat er met kleine stappen weer overal gerookt worden en worden onze kinderen en kleinkinderen weer wakker in een asbaklucht.

Regels hebben een doel en vergen instanties om ze uit te voeren of in stand te houden. Heel veel regels hebben hun basis in bescherming van burgers, bedrijven, natuur of overheid tegen fraude, schade (materieel, lichamelijk of mentaal) of brutaal gedrag. Kan dat efficiënter? Dat kan vast want er zullen veel meer dan 100.000 regels en wetten zijn in Nederland, dus de kans dat er overlap is, is groot. Daar valt vast winst te halen. Sommige regels gaan misschien uit van te weinig vertrouwen in de mens wat meer last dan winst oplevert. Daar valt vast winst te halen. Het is mogelijk om regels eenvoudiger uitvoerbaar te maken. Kijk bijvoorbeeld naar de eenvoud waarmee een gewone burger als ik zijn belastingformulieren kan invullen. Daar valt vast nog meer winst te halen. Maar die winst wordt gehaald door een langjarige a-politieke aanpak door deskundigen en door niets anders.

Regels en uitvoering afschaffen zonder goede aanpak is risicovol. Als naar regels en uitvoeringsorganisaties wordt gekeken vanuit politieke overtuiging, gaat het niet meer over efficiëntie, het gaat over politieke (on)wil. De klus van DOGE ging erom om de conservatief republikeinse mindset op de overheid toe te passen en daarmee aan alle burgers op te leggen waarvan de meeste pas de gevolgen merken als het, zoals bij de bankencrisis, te laat is. Er komt een moment dat jonge Amerikanen met wapens moeten bereiken wat vroeger met praten werd bereikt. De besparing op USAid wordt dan met bloed betaald. Is het dat waard? Wat wij ontwikkelingshulp noemen zou onder Rutte zijn 5% NAVO norm moeten vallen want soft power is wel degelijk de betere soort.

Als de VVD het over een kleinere overheid heeft, wat ze de komende maanden waarschijnlijk vaak gaan doen, horen wij expliciet te vragen “hoe dan?” en “welke regels?”. Noem man en paard want meestal zijn er mensen die baat hebben bij minder regels en een kleinere overheid en mensen die last hebben van minder regels en een kleinere overheid. En als jij niet weet tot welke van de beide groepen je behoort, ga er dan maar vanuit dat jij er last van krijgt.

Zo simpel is het.