Minister Madlener, het is hoog tijd voor rechten voor Amelisweerd

Door: Jessica den Outer en Jan van de Venis

Eergister sprak de Raad van State zich weer uit over Amelisweerd. De minister mag voorlopig niet verder met het plan om de bomen van Amelisweerd te kappen en de A27 te verbreden. Hij krijgt een halfjaar om het besluit beter te motiveren. Zo staan de bomen van Amelisweerd al decennia centraal in het hart van een strijd tussen asfalt en leven. Al sinds de jaren tachtig proberen mensen hen te beschermen tegen kettingzagen, bulldozers en snelwegen. Steeds weer ontstaan plannen om weer een stuk te kappen. Steeds weer verontwaardiging van omwonenden en politici uit de regio. Wel 25 organisaties uit de regio tekenden bezwaar aan bij de Raad van State tegen de plannen om 800 bomen in Amelisweerd te kappen.

Kunnen we hier iets structureels tegen doen? De bomen beschermen tegen al die korte-termijnbelangen? Ja, dat kan: geef de bomen van Amelisweerd een eigen plek in het recht. Ze verdienen het om niet langer afhankelijk te zijn van de grillen van beleidsmakers of de kracht van protest, maar middels hun eigen rechten vertegenwoordigd te worden.

In 2021 schreven wij voor het eerst dat Amelisweerd de ideale proeftuin is om de werking van rechten van de natuur te verkennen. Dat was toen wellicht de tijd vooruit, het thema nog te onbekend. Het draagvlak voor Rechten van de Natuur groeit met de dag. De protesten tegen de verbreding van de A27 bereikten in november 2024 weer een hoogtepunt, waarbij het domplein vol stond. Dit was niet meer alleen het werk van enkele activisten in boomhutten. De beweging bestaat uit duizenden burgers, wetenschappers, kunstenaars, juristen en bezorgde Utrechters. Ook burgemeesters, wethouders en andere lokale politici liepen mee of spraken zich de afgelopen jaren meermaals uit tegen de verbreding. Dit laat zien dat het maatschappelijke bewustzijn over de waarde van dit gebied diep is geworteld. Maar de juridische verankering en rechtvaardigheid voor het leven in Amelisweerd blijft achter.

Het wordt tijd dat we erkennen wat de bomen zelf al eeuwenlang weten en doen: zij staan er niet als objecten in dienst van de mens, maar zijn levende wezens die een plek hebben in het ecosysteem, met belangen die gehoord moeten worden. De natuur, en dus ook deze bomen, heeft recht op bestaan, op voortbestaan, op gezondheid, en op bescherming en herstel. In plaats van Amelisweerd steeds weer te onderwerpen aan kosten-batenanalyses en infrastructurele plannen, zouden we het juridisch moeten erkennen als rechtssubject. Als een drager van rechten voor alles wat er leeft. Alleen dan worden haar belangen eerlijker en op gelijkwaardige wijze meegewogen in besluiten die over haar gaan.

Wij denken dat Nederland er klaar voor is. In het Amstelpark traden wij al eens op als de advocaten van de bomen in een proefrechtszaak waarin we experimenteerden met de rechten van bomen. Door zelf te ervaren en mensen te wijzen op een simpel feit - het zijn niet alleen mensen die recht hebben om te bestaan, maar ook de bomen, de rivier, al het leven - verandert het perspectief. Daardoor worden andere belangen beter meegenomen. Het was een fictieve rechtszaak, maar gebaseerd op echte juridische ontwikkelingen wereldwijd. In Ecuador zijn de rechten van de natuur al in de Grondwet verankerd. In Nieuw-Zeeland kreeg een inheems bos rechten en een rivier rechtspersoonlijkheid. Waarom zouden wij in Nederland niet het voortouw nemen voor onze bossen?

Juist Amelisweerd is hiervoor de uitgelezen plek. Niet alleen vanwege de historische strijd, de indrukwekkende biodiversiteit of de eeuwenoude bomen die er groeien – maar ook vanuit de verbinding met mensen; het is al tientallen jaren een plek waar burgers laten zien dat ze bereid zijn om op te komen voor belangen van de natuur. Die betrokkenheid verdient erkenning. Door structureel iets te veranderen in het rechtssysteem zelf, kunnen we erkenning geven aan wat op deze plek in het oog van de storm van belangen staat, namelijk de bomen. Daarmee geven we deze een sterkere positie in de (nu nog alleen menselijke) belangenstrijd. Ook in de toekomst.

De juridische instrumenten zijn in ontwikkeling, het maatschappelijke draagvlak groeit, en de noodzaak is evident. De tijd van vrijblijvendheid is voorbij. Wat we nodig hebben, is een fundamentele herziening van hoe we onze relatie tot de natuur juridisch vormgeven. Natuur in onze harten en in het hart van ons rechtssysteem.

De bomen van Amelisweerd hebben eeuwen overleefd. Ze stonden er al voordat onze overgrootouders geboren werden en verdienen het om nog eeuwen te blijven staan – niet als decor voor menselijke activiteit, maar als volwaardige medebewoners van dit land. Ook van onze toekomstige generaties. Beste minister, durf verder te kijken. Geef de bomen van Amelisweerd een stem. Geef hen rechten. Het is hoog tijd.

Jessica den Outer & Jan van de Venis van Stichting Rechten van de Natuur.