Musk is geen Icarus, maar een gecorrumpeerde Prometheus

Een van de invloedrijkste politici ter wereld blijft vasthouden aan een van de rijkste mannen ter wereld. Elon Musk treedt af, althans op papier, maar hij is allerminst uit beeld.

Afgelopen week kondigde Elon Musk zijn ontslag aan als hoofd van het Department of Government Efficiency, het inmiddels beruchte DOGE. “Mijn tijd zit erop,” schreef hij op X. Maar op de persconferentie daags nadien stelde Donald Trump dan weer: “Elon's really not leaving. DOGE is zijn kindje.”  Musk knikte, droeg een pet met ‘DOGE’, een shirt met ‘DOGEFATHER’, en zei dat hij zou blijven adviseren. Als vriend.

DOGE
Volgens Wired gaat het er nog harder aan toe bij DOGE zelf. Contracten worden nog steeds bevroren. Ambtenaren ontslagen. Budgetten stilgelegd. Mensen uit Musks netwerk blijven opduiken bij Financiën, Binnenlandse Zaken, de FBI. Zelfs bij wat je de HR-afdeling van de overheid kunt noemen, het Office of Personnel Management, werden vorige week nog een hoop IT’ers weggestuurd, officieel vanwege “veranderingen onder DOGE-leiding”.

DOGE heeft duidelijke sporen nagelaten. Sinds januari is het aantal ambtenaren in de VS volgens persbureau Reuters met 12 procent afgenomen, zo’n 260.000 banen minder. Ondertussen kreeg Grok, Musks AI-systeem, toegang tot onder meer Homeland Security en de gezondheidszorg. Daarbij worden datasets gekoppeld die dat eigenlijk niet zouden mogen. De overheid krimpt, maar wordt daardoor niet slimmer. Wel kwetsbaarder.

DOGE zelf beweert 175 miljard dollar te hebben bespaard. Maar volgens de BBC is slechts een vijfde daarvan onderbouwd. De rest is creatief boekhouden. Zelfs Musks AI Grok gaf in een antwoord op X toe dat het beleid van DOGE mogelijk 135 miljard dollar aan schade heeft veroorzaakt: door verlies aan productiviteit, rechtszaken, chaos.

Het Muskisme
De bestuursfilosofie achter DOGE past haast op een sticker: run government like a startup. Snel, schaalbaar, centraal aangestuurd. Geen overleg of consensus, maar dashboards en controle. Move fast and break things. Dat idee. In zo’n model is autonomie een storing.

Toch is dit geen onschuldig experiment. Startups jagen op snelle winst, werken met iteraties en zoeken disruptie. Overheden moeten publieke waarde leveren, verantwoording afleggen, beleid afstemmen op rechten en op langetermijndenken.

Musk promoot een overheid als technocratisch bedrijf: AI schrijft de nota’s, algoritmes nemen beslissingen, mensen staan in de weg. Het Muskisme is bestuur zonder het politieke. Burgers worden gebruikers. Leiders opereren als CEO’s. Democratie wordt ingeruild voor datagedreven optimalisatie. Het Muskisme kan prima blijven bestaan zonder Musk.

Hij laat een technomanie na. Alsof je maatschappelijke problemen oplost door ze in een app te stoppen. Alsof snelheid belangrijker is dan legitimiteit. Alsof je complexiteit kunt wegprogrammeren. Wie daarin volhardt, sloopt het fundament onder de democratie.

DOGE aan de Noordzee
Ook in Europa wint het idee terrein. Tim Höttges, topman van Deutsche Telekom, pleitte in maart nog voor een eigen DOGE in Europa. In Brussel spreekt men al jaren over ‘leaner’ en ‘agile’ bestuur. De termen verschillen, de logica niet. Ook in Nederland en België gaan stemmen op voor een DOGE-achtige aanpak. Een DOGE aan de Noordzee? Liever niet.

Sommigen noemen Musk een gevallen Icarus. Maar hij is niet gevallen. Hij is geland. Met een uitgeklede overheid achter zich, een gouden sleutel van Trump voor het Witte Huis en verse contracten en data voor zijn vele bedrijven. Een betere mythe is die van Prometheus. Waar Prometheus het vuur (lees: techniek, kennis, cultuur) aan de mensheid gaf, neemt Musk het terug. Niet om te delen, maar om het te controleren, te privatiseren, te centraliseren. Musk is een gecorrumpeerde versie van de Griekse held.

Misschien zijn wij Icarus. Niet omdat we te dicht bij de zon vliegen, maar omdat we geloven dat wie vleugels bouwt, vanzelf weet waar hij politiek naartoe gaat. Democratie vliegt niet. Ze sukkelt voort, twijfelt, struikelt, zoekt. Ze is traag, soms onhandig, rommelig. Maar juist dat maakt haar menselijk.

Tegen technomanie helpt geen nostalgie, maar verbeeldingskracht. We hebben overheden nodig die deliberatie niet zien als tijdverlies, maar als kern van hun werk. We hebben technologie nodig die door burgers wordt aangestuurd, niet door aandeelhouders.

De overheid is geen app. Ze is de arena waar een samenleving draait. En dat vuur? Dat behoort niet aan Musk. Vuur is niet van wie het beheerst. Dit soort vuur is een geschenk. Een daad van solidariteit. Het vuur van Prometheus is van ons allemaal.