Mussolini plukte de kip veer voor veer, in de VS gebeurt hetzelfde

Mensen geloven niet in Trump ondanks zijn leugens, maar juist omdat zijn leugens hen iets geven wat ze nodig hebben.

Als ik zie wat er in de VS gebeurt, dan moet ik vaak denken aan de uitspraak van Benito Mussolini: "Je moet de kip veer voor veer plukken, dan hoort niemand het gepiep." Het was een metafoor voor hoe je een samenleving stukje bij beetje haar vrijheden kunt ontnemen zonder dat ze massaal in opstand komt. In plaats van in één klap een dictatuur te vestigen (wat directe weerstand oproept) dacht hij dat het slimmer was om stap voor stap kleine veranderingen door te voeren. Neem elke keer een klein stukje vrijheid weg, en mensen wennen eraan.

Eerst waren het de boeken. Titels over slavernij, burgerrechten en diversiteit verdwenen uit bibliotheken, zogenaamd om kinderen te beschermen tegen indoctrinatie. Daarna kwamen de woorden. Media werden onder druk gezet om bepaalde termen niet te gebruiken. “Waarom zouden we de vijand zijn taal laten bepalen?” De vrije pers kreeg beperkingen. Journalisten werden geweerd van persconferenties, kritische media raakten de toegang kwijt. “Ze verspreiden toch alleen maar nepnieuws.” De rechterlijke macht kwam onder vuur te liggen. Rechters die onwelgevallige uitspraken deden, werden publiekelijk aangevallen. “Het systeem is corrupt, rechters zijn partijdig.” En toen, op een dag, werden duizenden mensen ontslagen door een ongekozen miljardair, met impact op publieke dienstverlening. “Tja, dat is de vrije markt.”

Iedere stap afzonderlijk leek verdedigbaar. Iedere inperking werd verkocht als een noodzakelijke correctie op een ontspoord systeem. En de mensen geloofden het, niet ondanks de leugens, maar dankzij hen.

Mensen geloven niet in Trump ondanks zijn leugens, maar juist omdat zijn leugens hen iets geven wat ze nodig hebben: een gevoel van controle, een duidelijke vijand, een verhaal waarin zij de helden zijn en ‘de ander’ de schuldige. Dit mechanisme is geen toeval, maar een bekend psychologisch fenomeen.

Uit onderzoek weten we dat mensen die zich bedreigd voelen door sociale of economische onzekerheid vaak vatbaarder worden voor autoritaire leiders. Zulke leiders presenteren eenvoudige oplossingen, een sterk onderscheid tussen ‘wij’ en ‘zij’, en creëren de illusie van controle. Trump’s retoriek speelt hier meesterlijk op in.

Zijn gedrag vertoont bovendien kenmerken die in de psychologie geassocieerd worden met narcistische en manipulatieve trekken: een behoefte aan bewondering, een gebrek aan empathie, een neiging tot grootheidswaan en een patroon van het verdraaien van de waarheid om controle te behouden. Dit betekent niet dat hij een klinische narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft. Zo’n diagnose vereist een grondige evaluatie door een professional. Maar zijn manier van opereren past binnen een patroon dat bekendstaat als populistische en charismatische manipulatie.

Mussolini plukte de kip veer voor veer. In de VS gebeurt hetzelfde. Rechters worden gedemoniseerd, verkiezingsuitslagen in twijfel getrokken, onafhankelijke instituties ondermijnd. En de mensen kijken toe, en geloven dat het allemaal wel meevalt.

Maar de geschiedenis leert dat het niet meevalt. Dat het altijd begint met het accepteren van de eerste leugen, de eerste kleine stap richting autocratie. Totdat we op een dag wakker worden en merken dat de kip helemaal geplukt is. En de democratie verdwenen.