Na Gaza is alle Westerse morele pretentie barbarij

Door Sjaroes Nikfar en Jasmin Palamar

Hoe kan de op mensenrechten gestoelde Nederlandse samenleving – van links tot rechts – al meer dan anderhalf jaar zoiets overduidelijk immoreels als een genocide negeren, ontkennen of zelfs steunen? De wortels van deze paradox liggen diep in het gedeelde zelfbeeld van Nederland en Israël als ‘beschaafde’ Westerse landen. Dit roept de vraag op: heeft Nederland wel afgerekend met de mentale sporen van zijn eigen koloniale gedachtegoed?

Theodor Adorno, de Joods-Duitse cultuurcriticus en filosoof van de Frankfurter Schule, schreef in 1949: ‘Na Auschwitz is een gedicht schrijven barbarij.’ Adorno benadrukte hiermee dat de Duitse cultuur die prachtige kunst wist voort te brengen, tegelijkertijd ook de meest lelijke daad in de menselijke geschiedenis had gepleegd. Diezelfde cultuur moest daarom gezien worden als een uitermate paradoxale: het was tegelijkertijd een baken van de Verlichting en kunst, maar ook van het genocidale antisemitisme van de Nazi’s.

Adorno’s uitspraak heeft echter betrekking op de gehele Westerse wereld, en hij blijft vandaag de dag relevant.

Wij, het Westen, werpen onszelf namelijk nog altijd op als de voorvechters van hoge waarden zoals democratie, gelijkheid, en secularisme. Tegelijkertijd dragen we nu al tenminste sinds 1948 bij aan de buitensluiting, discriminatie en etnische zuivering van Palestijnen. Daar is sinds anderhalf jaar ook de genocide in Gaza bijgekomen.

Dit doen we door Israël, een etnisch exclusieve staat, vrijwel onvoorwaardelijk te steunen in de internationale arena en het militair te bevoorraden. We dragen Israël zelfs uit als een baken van de Westerse cultuur.

Ondertussen hebben Westerse en Nederlandse media het afgelopen jaar de bezetting en genocide van Gaza gepresenteerd als een ‘ingewikkelde situatie’. Om die te begrijpen moest de nodige ‘nuance’ gezocht worden en moest ‘7 oktober’ niet vergeten worden. Soms werd Israëls genocide vergoelijkt als ‘zelfverdediging’ of glashard ontkend.

Hoe is het toch mogelijk dat zoiets overduidelijk immoreels als een genocide na meer dan een jaar nog altijd geen wijdverbreide veroordeling oproept in Nederland? Waarom spreekt men toch zo vaak van een ‘ingewikkelde situatie’, terwijl we hier met een genocide uit het boekje te maken lijken te hebben? Hoe kan het Westen dat heeft gezworen bij ‘nooit meer’ – en Nederland daarbij ingerekend – het op het moment van de waarheid tóch weer laten afweten?

Het is belangrijk om ons deze vraag te stellen omdat het verleidelijk is om vooral naar de Israëlische samenleving te kijken bij het zoeken naar de oorzaken van de genocide in Gaza. En toch is Westerse (militaire) steun een mogelijkheidsvoorwaarde voor het Israëlische geweld; zo niet dé mogelijkheidsvoorwaarde.

Waar komt die steun dan vandaan? Er spelen geheid allerlei geopolitieke en economische belangen mee op de hoogste niveaus, maar die verklaren niet waarom er in Nederland zo veel ‘gewone’ mensen zijn die zo weinig aarzelen bij het verdedigen van de handelingen van Israël. Waarom wordt het woord van Israëlische politici zo gemakkelijk vertrouwd door mainstream mediakanalen en omroepen als NOS, WNL en RTL? Waarom lijken ze veel gevoeliger voor de ‘pijn van de Israëliërs’ dan voor het leed van de Palestijnen?

Een mogelijke verklaring hiervoor vinden in het beeld dat Westerlingen vandaag de dag nog altijd hebben van zichzelf als ‘beschaafde’ mensen. Dit zelfbeeld heeft samen met het Israëlische Zionisme gedeelde wortels in het Westerse kolonialisme van de negentiende en twintigste eeuw. Het agressieve Zionisme van vandaag de dag lijkt daardoor vooral een extreme uitvoering te zijn van een nog niet wezenlijk bestreden cultureel probleem: Westers superioriteitsdenken. Hoe zit dat verband eigenlijk?

Ontmenselijking en superioriteit
Een van de meest heldere uiteenzettingen van dit superioriteitsdenken in het Zionisme komt van de Israëlische journalist Gideon Levy. De vooraanstaande Ha’aretz-columnist wijdt zijn schrijverscarrière aan het ‘re-humaniseren van de Palestijnen’ voor de Israëliërs. Levy stelde zichzelf deze opdracht nadat hij besefte dat Israël een hele ‘machinerie van hersenspoeling’ inzette om de Palestijnen te ontmenselijken voor de Israëlische samenleving. Daardoor wordt de etnische zuivering van Palestijnen onder de Israëlische bevolking als toelaatbaar en noodzakelijk gezien.

Vandaar dat Yoav Gallant, de Israëlische minister van Defensie, Palestijnse strijders ‘menselijke dieren’ kon noemen zonder dat de media in Nederland daar wezenlijk over vielen. Gallant praatte op die manier het afsluiten van de water-, voedsel-, stroom- en brandstofvoorziening voor alle inwoners van Gaza goed.

In diezelfde lijn noemde Trump vorig jaar in een verkiezingsdebat Biden ‘een slechte Palestijn’. Trump insinueerde daarmee dat Bidens oproep voor een staakt-het-vuren door de naar geweld hunkerende Palestijnen als té slap gezien zou worden. Geen haan die er naar kraaide in de Nederlandse mainstream media.

De decennialange dehumanisering in het Westen van vrijwel alle mensen met een Islamitische achtergrond heeft eraan bijgedragen dat militante Arabieren gestereotypeerd zijn geraakt als nietsontziende terroristen die alleen de taal van het geweld kennen en geen enkel rationeel overwogen politiek doel hebben. Caroline van der Plas meende daarom dat er ‘met terroristen niet te onderhandelen valt’ en dat zij ‘koste wat kost vernietigd moeten worden’. Soortgelijke uitspraken maakte Thomas Miller, de staatswoordvoerder van de VS, al vaker het afgelopen jaar.

Het feit dat dit soort retoriek, waarmee geweld wordt goedpraat, gebruikelijk is in onze politiek en media laat zien hoe geaccepteerd de ontmenselijking van de Palestijnen in ons publieke debat is.

Een kil gebrek aan empathie bij onze politici is dan ook het gevolg. Op 15 oktober 2024 werd het Al-Aqsa ziekenhuis voor de zevende keer gebombardeerd, terwijl er Palestijnse burgers op het terrein in tenten verbleven. Op afgrijselijke beelden zien we mensen levend verbranden in een door bommen veroorzaakte hellevuur. NSC-lid Diederik Boomsma reageerde hierop in een YouTube-video van Left Laser door te menen dat als het ziekenhuis terroristen verschuilt, er een reden kan zijn om het te bombarderen.

In die opmerking schuilt de kracht van ontmenselijking: Ongeacht hun aantallen of kwetsbaarheid mag elke Palestijn blijkbaar opgeofferd worden voor een vage indruk dat er voortgang wordt geboekt met de richtingloze ‘terreurbestrijding’ van Israël.

Dit soort ontmenselijking bestond echter al vanaf het begin van de Zionistische kolonisatie van Palestina. Historisch onderzoeker Thomas Suarez beschrijft in Palestine Hijacked (2023) hoe Chaim Weizmann, later de eerste president van Israël, door middel van het kleineren van de Palestijnen lobbyde voor de zogeheten Balfourdeclaratie van 1917. Arthur Balfour, de Britse minister van Buitenlandse Zaken, verklaarde daarin de stichting van een ‘nationaal thuis voor het Joodse volk’ in Palestina te ondersteunen.

Weizmann stuurde hiervoor brieven aan Balfour waarin hij beargumenteerde dat de Palestijnen niet in staat waren om hun eigen democratie te besturen, omdat ze te verraderlijk en te oppervlakkig waren. Balfour zelf schreef na het ondertekenen van zijn verklaring dat de mening van Palestijnen er niet toe deed en dat zij ‘niet eens voor de vorm geraadpleegd zullen worden’.

Het Zionisme en kolonialisme van Europeanen als Weizmann en Balfour deelden dus eenzelfde neerbuigendheid naar de Palestijnen toe. Het spiegelbeeld van de ontmenselijking van Palestijnse Arabieren is dan ook het superieure zelfbeeld van de Westerling.

Het Zionisme en de ‘nazi’
Maar toch, met een superieur zelfbeeld ben je toch niet automatisch een genocide-verheerlijker? Niet meteen, maar het is een noodzakelijke stap daar naar toe. Volgens de postkoloniale denker Aimé Césaire vinden we namelijk in het hart van het Westerse kolonialisme een extreme variant van dit superieure zelfbeeld: de nazi.

In Discours sur Colonialisme beschrijft Césaire hoe de kolonialist een neiging naar bloedvergieten, hebzucht en het goedpraten van geweld in zichzelf ontwikkelt. Want iedere keer wanneer hij een ander volk onderdrukt en haar onderwerpt met bloedig geweld, groeit zijn trots en meerderwaardigheid. Alleen zo kan het mensonterende geweld namelijk iedere keer goedpraat worden voor zichzelf. En zo ontstaat uiteindelijk de ‘nazi’.

Het historisch bestaande Nazisme, de hoogste vorm van barbarij die de mensheid heeft gezien, zo stelt Césaire, was in dat opzicht een soort boemerangeffect van het algemene Westerse kolonialisme. Het Nazisme was het koloniale gedachtegoed dat zich binnenwaarts keerde: de Europeanen waren feitelijk al decennialang nazi’s voor de rest van de wereld geweest voordat het Nazisme het eigen continent opvrat met dezelfde methodiek van mensonterend racistisch geweld.

Zoals het Westerse overzeese kolonialisme leunde op de racistische ontmenselijking van de ‘donkere’ Ander, en zoals het Nazisme leunden op de racistische ontmenselijking van de Joodse ‘Ander’, zo leunt het Zionisme op de ontmenselijking van de Arabische ‘Ander’.

En ook daarin is dus een extremisering van racistische denkbeelden – en uiteindelijk ook het goedpraten van geweld – mogelijk, of misschien zelfs onvermijdelijk. Enkel door de Palestijnen steeds meer te ontmenselijken kan het koloniale project geestelijk in stand gehouden worden door de Zionist. Want hoe kan een mens anders leven met het aanrichten van zo veel leed?

Die gewelddadige radicalisering van het Zionisme voltrok zich al vrij snel na de eerste vestigingen in Israël van Europees-Joodse settlers. De Israëlische historicus Ilan Pappé zette dit al haarscherp uiteen in De etnische zuivering van Palestina (2008). Aanvankelijk hadden de Britten, conform de Balfourdeclaratie, nog bijgedragen aan de training van paramilitaire Zionistische groeperingen, zoals de in 1931 opgerichte Irgun. Deze groepen zouden echter vanaf de jaren veertig tientallen bomaanslagen plegen die honderden Palestijnen én Britten doodden en daarmee al duizenden Palestijnen uit hun huizen verdreven; het uitgesproken doel daarvan was om een etnisch zuivere, exclusief Joodse staat te scheppen..

Vanaf dat moment werd de Irgun voor de Britten een terroristische organisatie. Door Israël gevierde figuren zoals Ze’ev Jabotinsky, maar ook de voormalige Israëlische president Menachem Begin, waren leiders van de Irgun. De rechtse Likud-partij (Hebreeuws voor ‘Consolidatie’) werd vervolgens door Begin in het leven geroepen in 1973 - momenteel is Netanyahu leider van die partij.

De aanvallen op Palestijnen werden vervolgens systematischer en mondden uiteindelijk uit in de grootschalige verdrijving van Palestijnen in 1948 (de Nakba) en de daarmee samengaande stichting van Israël. David Ben Gurion, destijds de leider van de Zionistische beweging en de eerste premier van Israël, schreef in zijn dagboek vlak voor de Nakba nog dat middelen zoals uithongering gepermitteerd zouden zijn voor de etno-nationalistische ‘goede zaak’.

De voortdurende genocide in Gaza bevindt zich in het ononderbroken verlengde van dit soort ideeën, plannen en rechtvaardigingen van etnische zuivering, stammende uit bijna een eeuw aan Zionistisch gedachtegoed.

Dat Netanyahu aan het roer staat van dit geweld is minder verbazingwekkend als we de historische banden tussen zijn Likud-partij en de terroristische Irgun in herinnering roepen. In de Nederlandse media zien we Netanyahu echter bewerend de wapens op te nemen ‘tegen de vijanden van de beschaving’, wanneer hij in een reactie op Emmanuel Macron schande spreekt over diens twijfels bij het voortzetten van wapenleveranties aan Israël. ‘Alle beschaafde landen zouden achter Israël moeten staan’, stelde Netanyahu onomwonden.

De werkelijkheid op zijn kop
Om dat soort dubbele maatstaven mogelijk te maken moeten Zionisten en Westerlingen zich bedienen van nog een mentaal ‘instrument’: Volgens de eerdergenoemde Gideon Levy maken Israëlische propagandisten zich namelijk schuldig aan het omkeren van dader en slachtoffer.

We zien dit terug wanneer Israëliërs menen juist zélf degene te zijn die strijden tegen koloniaal geweld. Zo benadrukt Emmanuel Navon, een docent aan de Universiteit van Tel Aviv, tijdens een open debat dat werd gehost door Al Jazeera: ‘We strijden tegen de 1200 jaar lange islamitische kolonisering van Israël.’

We vinden dit soort retoriek van het omdraaien van de werkelijkheid ook terug in het Westerse kolonialisme, uiteraard ook in dat van Nederland. Daarin werd het kolonialisme gezien als onderdeel van een Westerse ‘beschavingsmissie’ in de wereld. Een invasieve bezetting werd voorgesteld als de uitkomst van een ‘handelsgeest’, in het Zionisme is het een ‘terugkeer naar het moederland’, in het Nazisme ging men op zoek naar ‘Lebensraum’. De diefstal van land en kapitaal werd ‘economische ontwikkeling’. De onderdrukking van inheemse culturele uitingen werd het ‘heropvoeden’ van de inheemsen, maar tegelijkertijd werd de culturele toe-eigening van inheemse praktijken het ‘ontdekken’ van nieuwe of lang verloren gewaande gewoonten en gebruiken.

Ook de Nederlandse politiek en media zijn niet vreemd voor deze revisionistische koloniale denktrant. Wanneer Mona Keijzer, onze minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, tegenover de joodse schrijver Arnon Grunberg bij Sophie & Jeroen zit en zonder aarzeling meent dat ‘jodenhaat bijna onderdeel is van de cultuur’ in de Arabische wereld, dan suggereert ze op zijn minst dat het Westen – en dus Nederland – voorloopt: wij hebben al korte metten gemaakt met ons antisemitisme.

Dat de Shoah een Europese – en dus niet Arabische – genocide was van een ongekende proportie en systematiek (een massamoord waar Nederlanders zich maar mondjesmaat tegen verzette) wordt daarmee gepresenteerd als simpelweg een tragische fout in de verdere ontwikkeling van onze cultuur als de meest beschaafde.

Dat in Nederlandse voetbalstadions in 2025 nog altijd duizenden mensen tegelijkertijd bij een overwinning van hun club tegen Ajax zingen ‘Wie niet springt die is een Jood’, en dat Ajax-supporters überhaupt ‘Joden’ als geuzennaam dragen, moet ons toch aan het denken zetten. Maar in plaats daarvan is het dan ‘niet zo bedoeld’.

Weliswaar heeft Nederland – natuurlijk terecht – het leed van het Joodse volk erkend; de vraag is of de invloed van onze eigen koloniale mentaliteit op ons zelfbeeld echt de wereld is uitgeholpen. Hebben we de lessen die getrokken moesten worden over menselijke gelijkwaardigheid na de Shoah niet op precies zo een wijze getrokken dat ze het mogelijk maken om ons zelfbeeld als moreel superieure mensen in stand houden?

We zijn onszelf immers na 1945 steeds meer gaan begrijpen als nobele, door gelijkwaardigheidsidealen gedreven, beschermers van het Joodse volk. De Joden die hun eigen vernietiging in Europa hadden overleefd moesten daarom ook mentaal onderdeel worden van ‘het Westen’, terwijl ze vlak daarvoor nog tot een soort eeuwige vreemdeling werden gemaakt.

Maar het kolonialisme en de genocide in Palestina die door hun zogenaamde Israëlische vertegenwoordigers momenteel wordt uitgevoerd legt de spanning bloot die in onze eigen Vergangenheitsbewältigung huist: beschermen we de Joden niet vooral uit morele zelfgenoegzaamheid, om aan onszelf te bewijzen dat we inderdaad dat beschaafde volk zijn dat we altijd al dachten te zijn?

Het Westen lijkt daarbij de enige cultuur te zijn die weet heeft van wat échte gelijkwaardigheid of beschaving zou inhouden. Deze morele ‘uitverkorenheid’ van de Westerling is nog van grote invloed op het oordeelsvermogen van de Nederlanders als het gaat om het geweld dat door de ‘Westerse’ Israëliërs wordt gepleegd in Palestina. Dat zal wel een nobele reden hebben, zo is de gedachte.

De mythe van de uitverkorene
Hier speelt Levy’s derde en laatste kernaspect van het Zionisme een rol: de ‘messianistische mythologie’. Deze mythologie is anders van vorm dan de moderne Westerse morele uitverkorenheid in de zin dat het op Bijbelse verhalen stoelt, in plaats van op de meer seculiere Westerse beschavingsmythe. Maar het kan desalniettemin gezien worden als een radicalere variant van dezelfde logica van ‘uitverkorenheid’.

In een interview voor de recente documentaire Holy Redemption van het Turkse TRT World maken we kennis met Daniela Weiss, een prominente woordvoerder van de bezettersbeweging in de Westelijke Jordaanoever. Weiss legt aan de hand van een fundamentalistische Bijbelse logica uit waarom Palestina aan de Joden zou toebehoren: ‘De grenzen van de Joodse staat zijn de grenzen die God aan Abraham had beloofd, van de Eufraat tot de Nijl. We hebben onze Bijbel. Dit is het enige document dat ertoe doet.’

Met die grenzen doelde Weiss op een grondgebied dat naast Palestina ook omringende landen zoals Libanon, Syrië en Jordanië omvat. En ook dat is geen nieuw idee. Irgun-leider Jabotinsky had in de jaren dertig al opgeroepen om het land ten oosten van de Jordaanrivier – waar nu Jordanië en Syrië liggen – in te kapselen als onderdeel van de nog te stichten Israëlische staat.

Deze Zionistische vrijbrief om land te veroveren verklaart ook waarom er na de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 een hernieuwde en hardhandige bezettingscampagne in de Westoever heeft plaatsgevonden, terwijl de mensen daar niks met deze aanval te maken hadden. Sinds 7 oktober zijn er daarbij bijna 1.000 Palestijnen in de Westoever gedood en meer dan 7.300 verwond.

Anders dan bij Daniela Weiss het geval lijkt te zijn, hebben kolonialisten doorgaans een vergoelijkend gedachtegoed nodig om de naaktheid van hun geweld te bekleden. Daardoor overtuigt de kolonialist zichzelf ervan bezig te zijn met iets groots, iets noodlottigs. De komst van de Europeanen in de rest van de wereld was zodoende door een hogere orde opgedragen, zij waren ‘verkozen’ om te koloniseren. Witte mensen zichzelf daarom als ‘belast’ met de missie om de rest van de wereld te ‘beschaven’.

Het taalgebruik van ‘het verkozen volk’ is inmiddels de norm in de Knesset, het Israëlische parlement. Leden zoals Itamar Ben-Gvir, de minister van Nationale Veiligheid, mengen aan de lopende band Bijbelpassages met het meest onverbasterde racisme jegens Palestijnen en Arabieren, zodat het haast willekeurige en om zich heen slaande geweld van de staat Israël gerechtvaardigd kan worden: ‘Mijn recht, die van mijn vrouw, van mijn kinderen, om te zwerven op de wegen van Judea en Samaria zijn belangrijker dan de bewegingsvrijheid van de Arabieren’, aldus Ben-Gvir.

Het is daarbij behoorlijk ironisch dat onze officieuze premier Geert Wilders, die zichzelf als politiek seculier beschouwt en op grond daarvan afgeeft op het zogenaamde politieke fanatisme van moslims in Nederland, openlijk steun en loyaliteit betuigt aan een staat met etno-religieuze wetgeving.

Dat Geert Wilders op de alt-right website Breitbart pleit voor ‘zionisme voor de Europese natiestaten’ getuigt er echter van dat hij goed begrijpt hoezeer de etno-nationalistische mythologieën van het Zionisme en die van het seculiere etno-conservatisme van zijn PVV op elkaar lijken. En ook Wilders schuwt, net als Israëlische politici, geen apocalyptisch, koloniaal taalgebruik: ‘Israël is een baken van licht in een zee van Islamitische duisternis.’

In Nederland vinden we dat soort steun voor Zionistische mythes niet alleen in seculiere, etno-conversatieve kringen. Israëlverheerlijking vinden we in ons land uiteraard ook terug in de streng Gereformeerde kringen, maar ook onder kleinere bewegingen die verrassend aanwezig kunnen zijn in onze nationale politiek.

Zo staan op de website van Hadderech, een ‘messiaans-Joodse’ vereniging in Nederland, artikelen gepubliceerd met de titel ‘Waarom ik Zionist ben’. Zo nu en dan reproduceert het maandblad van Hadderech ook stukken van Likoed Nederland, een aan Netanyahu’s Likud-partij gelieerde propagandavereniging. Eén van die stukken draagt de titel ‘Is vrede met de Palestijnen een reële optie?’ en somt een lijst met feiten op ‘die niet tot optimisme stemmen’. Verder vraagt Rami Abbas in het maandblad zich af of zijn ‘Arabisch volk’ in de ‘middeleeuwen’ wilt blijven leven, of dat het de ‘Israëlische superioriteit’ gaat erkennen. Eppo Bruins, onze eigen minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, blijkt lid te zijn van Hadderech.

Om effectief tegenstand te bieden tegen de krachten die de genocide in Palestina mogelijk maken moeten we dus gaan erkennen dat ons zelfbeeld als het moreel superieure Westen onderdeel is van het probleem. Dit maakt het op zijn beurt onmogelijk om het beleid van Israël in Palestina te zien voor wat het is: een koloniale genocide.

En het is broodnodig dat dit veranderd, want de minachting voor mensenlevens is ver gevorderd in Israël. Tijdens de documentaire Holy Redemption kijken we naar een boottocht van Zionistische settlers langs de kust van Gaza. Op de achtergrond zien we lichtflitsen van de bommen die Gaza platleggen, ondertussen kijken de bezetters met hun kinderen op boten naar de Gazaanse kust. ‘Daar is Gaza!’ roepen sommige kinderen enthousiast, terwijl de ouders hun loven.

Na Gaza zal iedere Westerling zich wederom moeten afvragen of we daadwerkelijk in staat zijn geweest om álle mensen als gelijken te zien, inclusief de Joden die we zo trachten te beschermen. Als er geen verandering komt in de Westerse steun voor Israël terwijl we een jaar lang toekijken hoe nóg een Westerse genocide zich ontvouwt, dan wordt het steeds moeilijker om niet met Adorno te spreken: Na Gaza is alle Westerse morele pretentie barbarij.

Sjaroes Nikfar en Jasmin Palamar zijn vrienden en sparringpartners voor elkaars politieke meningen. Sjaroes studeerde Filosofie en Engelse taal en literatuur. Hij schreef eerder over de Westerse verheerlijking van de soefistische dichter Rumi en werkt momenteel als ambtenaar bij de landelijke overheid. Jasmin is historicus en één van de initiatiefnemers van de publieke educatie-actie 'Justice Now'. Hij is docent aan de Universiteit Utrecht.