Na tweeënhalf jaar oorlog vecht Oekraïne voor onderhandelingen

De oorlog is tweeëneenhalf jaar oud. Dertig maanden geleden begon een bloedige en veelomvattende oorlog, waarbij een zeer groot deel van de wereld direct of indirect betrokken is geraakt. Moedwillig betrokken of tegen wil en dank. Desondanks zijn grote delen van de wereld zwaar geraakt door deze oorlog. Dat verplicht (wereld)burgers als wij na te denken over de beste politiek. Dat is vanuit Nederland, waarvan de regering moedwillig en ijverig deelneemt aan het voortzetten van de oorlog. De oorlog van Oekraïne moet volgens de Nederlandse regering met militaire middelen gewonnen worden.

Dat brengt me op de volgende, twaalf, punten.

1.     Wat was de situatie op 24 juli?

Op 24 juli was duidelijk dat Oekraïne de tamelijk uitzichtloze situatie waarin het verkeert onder ogen zag. President Zelensky stelde toen dat de hete fase van de oorlog binnen een half jaar beëindigd zou moeten zijn. Zelensky wilde voor het eind van dit jaar nieuwe onderhandelingen in het kader van het Bürgenstock-proces, waarbij ook Rusland aanwezig moet zijn. Op dat moment zette Oekraïne de eerste stappen op een diplomatiek traject. De Oekraïense minister van Buitenlandse zaken ging voor gesprekken naar China.

Ik meldde ook de verzuchtingen van Blinken, de Amerikaanse minister van Buitenlands zaken dat een ‘strategisch succes’ noodzakelijk was en die van de Britse opiniemaker Timothy Garton Ash die sprak over ‘Oekraïne iets laten bereiken wat een overwinning mag heten’.

2.     De inval in Rusland in de provincie Koersk

Op 6 augustus deden de Oekraïense strijdkrachten een aanval op Rusland waarbij een deel van de provincie Koersk werd ingenomen. Daarmee werd de hete fase van de oorlog geïntensiveerd. Het was een escalatie door middel van interventie in Rusland. De eerste dagen boekte Oekraïne opmerkelijke militaire vorderingen. Drie bruggen over de rivier de Seym werden opgeblazen om te verhinderen dat Rusland voorraden en versterkingen konden aanvoeren en zeker 130.000 Russische burgers werden naar het achterland geëvacueerd. Oekraïne deelde een propagandistische dreun uit maar Rusland reageerde lauwtjes. De Oekraïense regering was enthousiast omdat het een ‘overwinning’ kon melden. In het weekend van 18 augustus meldde president Zelensky het doel van de operatie. Dat is het veroveren van een bufferzone die ook als troef bij de onderhandelingen met Rusland kan worden gebruikt. Daarmee zouden van Rusland concessies kunnen worden geëist. De aanval op Koersk bleek het door Blinken gewenst noodzakelijke succes te zijn of ‘iets dat een overwinning mag heten’.

3.     Het vieren van de teugels van de geremde escalatie

Het Westen had bij de NAVO-vergadering begin juli toestemming gegeven over Oekraïens optreden op Russisch grondgebied. Omdat Oekraïne niet zonder westerse wapens kan werd besloten in te stemmen met het gebruik van westerse wapens in Rusland. Een historische stap. Die algemene toestemming was nieuw en in dat licht is het niet vreemd dat Oekraïne de aanval deed. Er is politieke rugdekking van de wapenleverende landen. Inmiddels worden ook westerse wapens op Russisch grondgebied ingezet. Dat is hoe dan ook een escalatie waarvan de politieke of militaire gevolgen onbekend zijn. Niet voor alle wapens krijgt Oekraïne toestemming. De VS hebben de inzet van de Britse Stormy Shadow-kruisraketten tot dusver verhinderd. Die toestemming was er wel om dat wapen in te zetten op de Krim omdat Oekraïne dat van haarzelf beschouwt. Dat is absoluut niet het geval voor Koersk.

Hoewel een nieuwe trede op de escalatieladder in deze laag van de oorlog, blijft de geremde escalatie in stand. De rem wordt evenwel wat losser gemaakt. Oekraïne wil nu met het oog op de successen toestemming voor de inzet van wapens die een langere afstand kunnen overbruggen. Zo ver is het vandaag nog niet.

4.     Onderhandelingen in plaats van de overwinning

President Zelensky meldde dat een doel van de inval in Rusland is om de onderhandelingspositie te versterken. Het bezette Russische grondgebied zou een ruilmiddel moeten zijn om Rusland tot terugtrekking te bewegen. Dat betekent dat het al 2 jaar lang gevierde motto over de overwinning nu vervangen is door het doel van succesvolle onderhandelingen. Dat moet alle fans van de militaire overwinning tot heroverweging van de gevoerde strategie brengen en tot het inzicht dat er analysefouten zijn gemaakt. Oekraïne voert nu oorlog om beter te kunnen onderhandelen. Dat is de politieke tussenstand na 2,5 jaar oorlog.

De vorige maand gewenste onderhandelingen zijn inmiddels door de Russische regering weggehoond als gevolg van de inval in de provincie Koersk. Rusland had al gemeld dat het geen zin had aan de voorwaarden van Zelensky voor onderhandelingen te voldoen. Toch was er op initiatief van Qatar een overleg gepland voor afgelopen week om te praten over het beëindigen van de luchtaanvallen op de Oekraïense energievoorziening. Dat overleg is afgeblazen.

Tegelijkertijd zijn er diplomatieke initiatieven van China en India. De Chinese premier was na het Oekraïense bezoek aan Beijing in juli nu in Moskou. Gisteren kwam de Indiase premier Modi in Oekraïne aan nadat hij eerder deze zomer Poetin had gesproken. Zaterdagochtend 24 augustus werd duidelijk dat Oekraïne wil dat zijn tweede vredesconferentie in een van de grote landen van het mondiale Zuiden wordt gehouden. Zelensky stelt India voor. Als India dat wil moet het wel eerst de verklaring van Bürgenstock tekenen, wat het niet heeft gedaan.

Wat deze ontwikkelingen inhoudelijk te betekenen hebben is op dit moment niet duidelijk. Het lijken me de verkenningen door Qatar, China en India, de nieuwe machtsmakelaars in de internationale diplomatie. Plus de erkenning door Oekraïne dat die nieuwe wereldwijde machtsverhoudingen daadwerkelijk bestaan.

5.     Het onttrekken van Oekraïense troepen aan de frontlijnen

Oekraïne moest om de aanval te kunnen inzetten naar schatting 10.000 van de beste militairen overbrengen van de frontlijnen in de Donbas. Het gevolg is dat daar de Oekraïense troepen nog dunner zijn geplaatst dan ze al waren.

Rusland probeerde de gevolgen van de aanval in Koersk op te vangen door op diverse plaatsen in de Donbas de druk op de uitgedunde en verzwakte Oekraïense lijnen op te voeren. Rusland is her en der al door de eerste linie doorgebroken van de verdediging van Oekraïne, die bestaat uit twee linies. Bij het breken van de tweede linie kan Rusland oprukken. Dat lijkt goed mogelijk op verschillende plaatsen. Eerder deze week zijn de burgers geëvacueerd uit Pokrovsk in de provincie Donetsk. De val van de stad is zeer wel mogelijk. Datzelfde geldt voor meerdere steden die nu bij het front liggen, zoals bijvoorbeeld Niu York en Toretsk.

Oekraïense commandanten aan het front in de Donbas klagen over de nieuw geworven Oekraïense soldaten die niet bereid zijn om te vechten. Ze lopen weg, of weigeren te schieten op de vijand, als ze al kúnnen schieten. Dat is, volgens deze commandanten, een verklaring voor de verzwakte Oekraïense positie in de Donbas. Deze soldaten hebben te veel last van hun ‘overlevingsinstinct’. Dat laat zich niet genoeg militariseren. Deze soldaten zouden ook de Russische opmars bij Pokrovsk bespoedigen met hun gebrek aan motivatie of betrokkenheid bij de goede zaak.

6.     Verwachtingen in de herfst

De grote vraag is wat Oekraïne uiteindelijk wint bij het innemen van Russische grondgebied. Kan het de linies in de Donbas behouden, of stoten de Russen daar door in de komende herfst en kan vervolgens ook de positie in Koersk niet langer worden gehouden.

Dat leidt momenteel tot twee mogelijke opties. De onderhandelingen komen toch, hoewel niet duidelijk is wanneer. Of de oorlog gaat door en dat leidt tot meer Russische bombardementen op de Oekraïense energievoorziening met een ellendig koude winter tot gevolg of zelfs een instorting van het Oekraïense front in de Donbas.

7.     Duits onderzoek naar de daders van de Nordstream aanslag

Half augustus kwamen er tegelijkertijd twee soorten nieuws uit over de ontplofte Nordstream-pijpleidingen in september 2022. The Wall Street Journal stelde onomwonden dat de aanslagen het werk waren van Oekraïners met de hoogst mogelijke politieke dekking. Het plan zou op een bezopen avond van officieren en durffinanciers zijn geboren. Er zouden geen documenten van bestaan om bewijsvoering moeilijk te maken. President Zelensky gaf toestemming om de aanslag uit te voeren. De Nederlandse MIVD wist er vanaf het begin alles over en vertelde dat de CIA, en ongetwijfeld ook de Nederlandse regering die al in maart 2023 alles weigerde te vertellen. De CIA ging naar Zelensky, alles nog volgens The Wall Street Journal, en Zelensky zegde zijn toestemming op aan de operatie. De opperbevelhebber van de strijdkrachten, generaal Zaluzhny toen, drukte door en de operatie werd toch uitgevoerd.

Het nieuws over het kleine zeiljacht de Andromeda vanwaar de aanslagen zouden zijn uitgevoerd door een ploegje Oekraïense specialisten was al vorig jaar bekend. Nieuw is dat op dezelfde dag als het Amerikaanse persverhaal de Duitse pers meldde dat het Duitse Openbaar ministerie een arrestatiebevel heeft uitgevaardigd tegen drie Oekraïners. Een daarvan verblijft in Polen dat net als Duitsland lid is van de EU en daarom een Duits arrestatiebevel moet uitvoeren. Polen maakte een lange neus en de verdachte is nog niet in een Duitse Knast gesignaleerd. Ik kom daar zo op terug.

Dit alles brengt de Oekraïense regering in verlegenheid omdat vooraanstaande Westerse media dit nieuws zonder enige twijfel brengen. Vooral het Duitse OM moet daarbij bloedserieus worden genomen. Of dit het héle verhaal over de daders is, moet worden afgewacht. Er zijn meerdere versies over de daders en de toedracht van de ontploffingen in omloop. De Amerikaanse journalist Seymour Hersh stelt dat de VS het hebben gedaan, met hulp van de Noorse marine. Iets om in het achterhoofd te houden bij verdere ontwikkelingen.

8.     De angst voor Rusland

De aanval van Oekraïne bewijst dat Rusland militaire zwakheden kent. Dat was al eerder geconstateerd. Dat leidt tot de vraag in hoeverre de Russische dreiging van aanvallen op NAVO-landen serieus moet worden genomen. Die Russische dreiging tegen NAVO-landen is relatief en moet op andere, niet militaristische, wijzen bestreden of ingedamd worden.

Als er onderhandelingen over een vrede in Oekraïne komen, moeten er tevens onderhandelingen over de vrede in heel Europa worden gestart. Dat moet tot een nieuwe vredesarchitectuur leiden.

9.     Tanende Amerikaanse almacht en de chaos van een multipolaire wereld

Afgezien van algemene toestemming tot gebruik van westerse wapens in Rusland is tot nu toe niet gebleken dat de aanval met Westerse landen is gecommuniceerd, laat staan afgestemd. De Duitse premier Scholz wist van niets en de mogelijke inzet van Duitse tanks in de buurt van Koersk is iedere Duitse democraat een gruwel. (Tussen haakjes; Nazi-Duitsland verloor in 1943 een massieve tankslag van de Sovjet-legers in Koersk.)

De greep van de Amerikaanse staat op de wereldpolitiek lijkt te verzwakken. Als Oekraïne dit inderdaad op eigen houtje – en zelfs tegen een Amerikaans oordeel in- kan doen dan neemt de Amerikaanse hegemonie af als wereldmacht. Een dergelijke achteruitgang van almacht blijkt natuurlijk ook in de oorlog in Gaza waar de Israëlische regering een relatieve autonomie heeft weten te veroveren.

Een van de lessen van de Russische aanval is niet alleen dat de Amerikaanse wereldmacht is aangevallen, maar ook de zogeheten multi-polariteit van meerdere grootmachten op gang heeft gebracht. Dat heeft allerlei gevolgen waarvoor hier geen tijd is maar leidt momenteel tot chaos en eigenrichting van een cliëntstaat als Oekraïne of een regionale macht als Israël. Dat zijn ontwikkelingen die niet alleen de fans van de militaire politiek van Amerika tot een heroverweging van de oorlogspolitiek zouden moeten brengen. De tegenstellingen in de NAVO zijn ondanks de juichverhalen over die NAVO niet erg hoopgevend voor een blijvende eenheidskoers. Ik noem hier slechts de halfslachtige positie van Turkije dat altijd zijn eigen belang voorop heeft gesteld te midden van alle tegenstellingen. Turkije is het voorbeeld van een regionale grootmacht die zich steeds minder laat disciplineren door de VS.

Tegelijkertijd hebben de VS begin van dit jaar, en dat bleek uit onthullingen in de Amerikaanse pers deze week, een nieuwe kernwapenstrategie aangenomen. Daarbij richt de vijandschap zich naast Rusland vooral op China en Noord-Korea. Tel daar bij op dat begin 2026 het New Start Verdrag over strategische kernwapens verloopt en dat dan nieuwe, ook strategische,  kernwapens in Duitsland moeten worden geplaatst en het duidelijk dat verdere escalatie op het programma staat.

10. Europese spanningen

Ook de tegenstellingen in de EU nemen toe. Eerder al deze zomer is uitgebreid stilgestaan bij de positie van Hongarije en Slowakije in zowel de EU als de NAVO.

Ik meldde al dat Duitsland en Polen in een conflict zijn gekomen over het Duits justitieel onderzoek naar verdachten van de sabotage die gepleegd. De Poolse regering, tot op het hoogste niveau van de als liberaal bekend staande Donald Tusk, liet per X-bericht weten dat Duitsland de boom in kan, of woorden van meer diplomatiek allooi maar met dezelfde betekenis. Het instrument van een Europees arrestatiebevel is een instrument van de EU en mag als verworvenheid worden beschouwd om misdaad te bestrijden. Polen vindt dat Duitsland niet moet zeuren.

In Duitsland beginnen steeds meer mensen hun geduld te verliezen met de oorlog of obstructie door Polen in het geval van een ongestoorde rechtsgang. De ondergang van de Nordstream heeft de Duitse economie een zware slag toegebracht. De Duitse regering meldt dat zij in 2025 zal moeten bezuinigen. Op de Oekraïense wapenhulp en misschien ook op sociale uitgaven. Alleen in beslag genomen Russische tegoeden zouden soelaas kunnen bieden voor de wapenhulp, maar daarmee is het Westen natuurlijk geen betrouwbare partner voor het eigendomsrecht. Volgende maand zijn er verkiezingen in Duitsland voor een aantal bondslanden. Vooral in het oosten van Duitsland is weinig steun voor de Duitse oorlogspolitiek.

11. De Nederlandse positie

In dit groeiende pandemonium hebben we de nieuwe regering Schoof die binnenkort met een regeringsverklaring en een begroting voor 2025 komt. Dat weten we op 17 september, de derde dinsdag. De afspraak van de nieuwe coalitie is dat het beleid ten aanzien Oekraïne en ook van Israël ongewijzigd blijft. De hypocrisie van deze houding is ten hemel schreiend. Zeker in het licht van de ontwikkelingen van de oorlog in Oekraïne is de vraag of deze houding lang is vol te houden. Steunt Nederland de Oekraïense wil tot onderhandelingen. Zo ja, hoe dan? Het centrale opvangcentrum voor Oekraïense vluchtelingen is gesloten. Bovendien loopt de steun voor deze oorlogsvluchtelingen terug? Dan is de positie ten opzichte van de genocidale oorlogspolitiek van Israël hoe dan ook catastrofaal.

12. De positie van de vredesbeweging.

Het wordt na tweeëneenhalf jaar hoog tijd dat de Nederlandse burgerij zich met de zaak gaat bemoeien. Het is duidelijk dat de Nederlandse bevolking een staakt-het-vuren in de oorlog in Gaza wil. Het is nodig een beweging te organiseren die ook een staakt-het-vuren eist van de oorlog in Oekraïne. Onze vijf eisen staan al jaren. We roepen op iedereen mee te doen.

Graag tot volgende maand, 24 september.

Deze tekst werd zaterdag uitgesproken tijdens het Vredesprotest op het Spui in Amsterdam.