Naar een democratische wereldregering?

Wereldloosheid is geen alternatief 

Gezien de verontrustende situatie waarin de wankelende wereldorde zich in het nieuwe jaar bevindt, zal veel denkwerk verricht moeten worden om wereldwijd tot betere humane verhoudingen te komen. Niet alleen vanwege al het oorlogsgeweld, de autocratische golf in Europa en de geopolitieke spanning tussen de rivalen China en de VS. Ook de vraag hoe op wereldniveau de centrale waarden van de VN - vrede, veiligheid en internationale samenwerking - bewaakt moeten worden, is relevant. Moeten we niet denken aan een wereldregering? Maar daar hebben we toch de VN voor? Belangrijke vraag maar eerst dit. Het is geen ver-van-mijn-bed show. En met de luiken gesloten is het misschien veiliger maar je mist het zicht op wat buiten gaande is. Het thema raakt in Nederland maar ook daarbuiten gewone mensen in hun dagelijks leven. Denk aan de komst van vluchtelingen mede vanwege grote ongelijkheden, klimaatrampen door het ontbreken van effectieve maatregelen, aan de maatschappelijke cultuur waarin vooral jongeren angst hebben voor hun toekomst. Nee, 2024 moet een wake-up call zijn om juist verbeeldingskracht aan te wenden over de vraag wat een rechtvaardig bestuurde wereldorde kan zijn. En wat we vanuit Nederland en de EU daaraan kunnen bijdragen. In juni zijn er Europese verkiezingen. Laten we proberen deze verkiezingen als teken van hoop te zien, in plaats van angst.

Prominent politiek denker Hannah Arendt (1906-1975) zag niets in een wereldregering. Zij zag het als een autocratische gruwel en een bedreiging van de rechten van de mens omdat je nergens deze rechten meer kunt afdwingen. Over landsgrenzen kun je nog vluchten als je vervolgd wordt, maar waar moet je heen als deze grenzen weggevallen zijn? Een begrijpelijke gedachte voor een Joodse persoon die zelf voor Hitler-Duitsland heeft moeten vluchten. Een wereldregering is er niet gekomen maar de wereld is er ook niet beter op geworden.

De vraag naar een wereldregering wordt helaas in deze tijd niet meer gesteld. Ik zie de volgende verklaringen. Allereerst kom je al snel in de complottensfeer terecht. Bijvoorbeeld: wil het World Economic Forum (WEF) ook niet zoiets met zijn Great Reset dat alle wereldproblemen oplost maar waar vooral wereldleiders beter van worden? En ging tijdens corona de wereld niet op slot om de macht van enkelen (Big Farma) te verstevigen? Een mogelijk tweede verklaring is dat het debat niet geëntameerd wordt door gevestigde geopolitieke analisten die naar mijn inschatting te hecht verbonden zijn aan de status quo. Liever het bestaande dienen dan risico lopen om voor luchtfietser, naïeveling of dromer uitgemaakt te worden. Een derde oorzaak zie ik in de zwak functionerende VN. De VN-Veiligheidsraad komt niet tot noodzakelijke besluiten om de wereldorde te dienen vanwege het vetorecht in handen van enkele machtige, vaste leden. Denk aan Rusland inzake de oorlog tegen Oekraïne en aan de VS bij het bloederige conflict Israël-Hamas.

Hoe ziet zo’n democratische wereldregering er dan uit? Het fundamentele begrip democratie - met als kernpunten open debat en pluraliteit - ontleen ik zeker wel aan de al eerder genoemde Hanna Arendt (al heeft zij deze combinatie van begrippen niet genoemd).

Denk na: elk land is geografisch verbonden aan een continent. We kennen vijf grote continenten. Naast Europa, ook Afrika, Latijns-Amerika, Amerika en Azië. Europa loopt met de EU (27 landen) voorop in het continentaal besturen. Ook Afrika heeft een vorm van bestuur via de Afrikaanse Unie (55 landen). Zuid-Oost Azië kent de ASEAN (10 landen). Als Europeaan weten we hoe complex en moeilijk het besturen van een continent is maar de EU werkt wel en is van betekenis in de wereld. Op basis van de vijf continenten kan – niet schrikken – een Wereldraad der Continenten ingericht worden die een autonome Veiligheidsraad instelt met vijf vaste, gezaghebbende vertegenwoordigers, zonder vetorecht maar met bevoegdheden om te interveniëren als (regionale) genocide of rampspoed dreigt. Zo’n ombouw van de VN kan alleen slagen als de lidstaten zelf zich kunnen herkennen in zo’n Wereldraad. Bijvoorbeeld door regionale herkenbaarheid, democratische zeggenschap, steun bij rampen, opbouw- en hulpprogramma’s en het wereldwijd delen van klimaatkennis en grondstoffen.

Welke stappen zijn daarbij van belang? Erkennen dat we vastgelopen zijn in het wereldwijd vormgeven van het bestuur. Dat we onze verantwoordelijkheid als Nederland en Europa moeten nemen. Verbeeldingskracht is essentieel, maar ook verbeeldingsmacht. Medestanders zoeken in de EU en nieuwe coalities wereldwijd aangaan. En er zijn kansen want Global South rammelt al terecht aan de poorten van het Westen. Internationale sociale bewegingen als Artsen zonder Grenzen, Greenpeace en Extinction Rebellion) aansporen bij te dragen aan een grotere bewustwording.

Het is 2024. Als je het lot van de wereld niet aantrekt, raak je wereldloos. Een miskenning van het Amor Mundi - Liefde voor de wereld. Inderdaad, gedachten opnieuw aan Hannah Arendt ontleend. Kortom: ‘wereldloosheid’ is geen alternatief. Ook zeker niet bij de komende Europese verkiezingen in juni 2024 en bij een mogelijke terugkeer van de Amerikaanse ex-president Trump in november van dit jaar.

cc-afbeelding: Arek Socha