Naast de uiterlijke macht en misstanden heeft de rooms-katholieke kerk ook een binnenkant

De laatste weken is de Katholieke Kerk uitgebreid in het nieuws, met name door het overlijden van Paus Franciscus en het in korte tijd benoemen van een nieuwe kerkelijke leider Paus Leo XIV. Dit is de naam die de Amerikaanse kardinaal Robert Prevost heeft gekozen voor zijn rol als 267e Paus.

De Volkskrant had een mooi overzicht gemaakt van alle religies in de wereld waaruit bleek dat de RK-Kerk veruit de meeste volgers heeft met 1,38 miljard gelovigen. Sowieso zijn er ongeveer 6,5 miljard mensen die religieus zijn, tegenover 1,5 miljard niet-religieuzen. In 2024 rekende 17 procent van de Nederlandse bevolking zich tot de Rooms-Katholieke Kerk, nog wel de grootste religieuze stroming, maar wel in een context waar bijna 60 procent van de bevolking boven 15 jaar zich niet religieus noemt.

Hebben deze cijfers enige waarde? Het laat in ieder geval zien hoeveel macht de Katholieke Kerk in de wereld heeft, ook al neemt dus de invloed in delen van Europa al jarenlang af. Het paradoxale is dat de boodschap van liefde die Jezus verkondigde juist niets met wereldse macht van doen had. Integendeel. Toch is vanaf de 4e eeuw de Katholieke Kerk een machtskerk geworden. In de 16 eeuwen daarna heeft deze kerk naast het goede werk dat gelovige individuen hebben gedaan, vooral laten zien dat deze machtskerk niet bepaald een huis van liefde was. 

De grootste schandalen en misstanden op een rijtje; seksueel misbruik van minderjarigen, aflatenhandel en corruptie, de inquisitie die tot in de 19e eeuw duurde, de kruistochten, discutabele rol in kolonialisme en slavernij, Vaticaanse financiën en maffia-connecties, dekmantel voor nazimisdadigers, verschillende vormen van misbruik van kinderen van ongehuwde moeders. Niet een lijst om trots op te zijn, maar om je als kerk heel diep voor te schamen. Tip om in dit kader te bekijken; Meisjes van de goede herder op NPO start. 

Redenen genoeg zou je zeggen om de Katholieke Kerk de rug toe te keren, wat na de jaren 50 en 60 heel veel Nederlanders hebben gedaan. Het typische is dat ik zelf wel een relatie heb met de Katholieke Kerk. Niet omdat ik geloof in de leer van deze kerk, ik geloof sowieso niet in het geestelijke of God buiten mezelf, maar omdat ik van binnen geraakt wordt in de eucharistie. Het delen van het brood en wijn van Jezus dat de basis vormt van de Katholieke Kerk.

Wat is mijn geschiedenis met de Katholieke Kerk? Op de eerste plaats ben ik als baby RK gedoopt. Het huwelijk van mijn ouders was een ‘moetje’, zoals meer huwelijken in die tijd, we hebben het over begin jaren 60. Mijn vader was protestant, mijn moeder katholiek en ze trouwden in de Heilige Landstichting, een van de weinige plekken in Nederland waar gemengde huwelijken werden gesloten. Mijn oma van moeders kant had wel de voorwaarde dat ik dan RK gedoopt zou moeten worden. Mijn ouders hebben me verder niet christelijk of katholiek opgevoed, maar zelf ging ik als puber op zoek naar de zin van het leven. Ik las veel levensbeschouwelijke boeken van oa. Gurdjeff, Krisnamurti, Baghwan, maar bezocht ook verschillende christelijke kerken, omdat ik geraakt werd door het Johannes Evangelie.

Toen ik maatschappelijk werk ging studeren in Breda kwam ik via een vriend terecht in de RK-Kerk, werd begeleid door een pater in het Benedictijnse klooster in Oisterwijk en was actief bij de studentenkerk zowel in Breda als later in Tilburg. Ik liet me zelfs door de bisschop van Breda het vormsel toedienen toen ik 25 was. En bezocht dus jarenlang regelmatig de eucharistieviering. Totdat ik mijn huidige vrouw ontmoette en via haar in contact kwam met een levensbeschouwelijk centrum dat geïnspireerd was door het soefisme en Rumi. Dat ik dus al eerder had leren kennen door Gurdjeff. Je zou kunnen zeggen dat mijn levensvisie is gebaseerd op een mengelmoes van soefistische en christelijke elementen, waarbij voor mij de eigen innerlijke ervaring centraal staat.

Nadat mijn vader zo’n 20 jaar geleden overleed en mijn moeder haar leven als weduwe oppakte, kreeg zij weer interesse in de Katholieke Kerk. Ze kijkt nu iedere week op televisie naar de eucharistieviering en volgt maandelijks een soort van bijbelcursus. Afgelopen Pasen was ze bij ons en leek het me een goed idee naar de eucharistieviering te gaan in de kapel hier op Landgoed Nieuwkerk waar wij wonen. Al jarenlang had ik dit niet gedaan en het overviel me dat ik diep werd geraakt tijdens de eucharistie, waarbij het brood en wijn wordt gedeeld, zoals Jezus dat tijdens het Laatste Avondmaal had voorgedaan. En ik herinnerde me dat ik deze geraaktheid en ontroering ook kende in de periode dat ik nog actief was in de RK-Kerk.

Wat ik in de eucharistie ervaar is dat ik in mijn essentie, in mijn gevoel word geraakt en ik daarna meer levend ben, meer aanwezig, vernieuwd, schoongemaakt. Niet altijd overigens, ligt denk ik aan mijn eigen gerichtheid en openheid, maar wel regelmatig. Alsof Jezus dus even werkelijk aanwezig is. In mij en dus niet buiten mij op die tafel, waar volgens de RK-Kerk voor de priester het brood en wijn letterlijk verandert in het lichaam en bloed van Christus (transsubstantiatie). Er verandert iets in mij. Tijdens de afgelopen Pasen werd ik me daar dus weer bewust van en dacht; bijzonder dat deze RK-Kerk na al die eeuwen, inclusief die uiterlijke macht en die vele misstanden, ook iets meegenomen heeft en bewaard is gebleven dat liefdevol is. Als een soort levende en pure bron die ik kan ervaren. De Katholieke Kerk heeft blijkbaar ook een binnenkant. Ik vind het enorme contrast tussen de buitenkant en binnenkant van deze kerk zeer verwarrend. Het is moeilijk een kerk binnen te gaan, die zoveel leed heeft veroorzaakt, maar waar ik dus ook diep geraakt kan worden in mijn hart en essentie.

Deze innerlijke ervaring van de eucharistie bracht me ook bij de vraag hoe een werkelijk huis van liefde eruit zou kunnen zien in plaats van het machtsinstituut dat de RK-Kerk geworden is. In een materialistische wereld waarin de mens en het menselijke onder grote druk staat, zie ik een huis van liefde vooral als een soort van opvang- en verzetsplek voor alle slachtoffers van uiterlijke machtsuitingen en geweld in onze wereld. Een vluchtheuvel waar ieder mens welkom is, ongeacht welke achtergrond dan ook. Waar er naar je geluisterd wordt, er geheeld kan worden, er uitwisseling van kennis plaatsvindt. Waar er onder de oppervlakte aan een nieuwe, op liefde en gelijkwaardigheid gebaseerde samenleving gebouwd wordt. Totdat de tijd rijp is en dat zaadje boven de grond komt. Samen eten kan daarbij een krachtige manier zijn om mensen samen te brengen, daar schreef ik al eerder over. Zelf heb ik talloze maaltijden georganiseerd met en voor mensen aan de onderkant van de samenleving.

Nee, daar hebben we geen RK-Kerk voor nodig, dat kunnen jij en ik ieder moment organiseren in de buurt waar wij wonen. Building a church is een mooie uitdrukking en maakt eigenlijk duidelijk wat Jezus zei; als er 2 of meer in mijn naam aanwezig zijn, ben ik. Ik ben. Dat is dezelfde aanwezigheid die ik ervaar in de eucharistie. Maar die ook kan ontstaan als er 2 of meer mensen bij elkaar aanwezig zijn, naar elkaar durven luisteren, hun eigen kwetsbaarheid laten zien, er gelachen kan worden en gehuild. Dan wordt het hart, het gevoel geraakt en is de liefde aanwezig, is 1 en 1 meer dan 2. Op die manier wordt er telkens weer waar mensen elkaar werkelijk ontmoeten een kerk, een gemeenschap gebouwd, die geen macht of uiterlijke muren nodig heeft. Maar die wel een basis kan vormen voor een nieuwe wereld waar veel mensen naar verlangen.