Nederland heeft er een nieuwe vijand bij: de Houthi

Met de bevolking van Jemen is het kwaad kersen eten

Nederland heeft er een nieuwe vijand bij: de Houthi in Jemen. Als hun strijders vermoeden dat een schip goederen vervoert naar Israël, dan sturen ze er killer drones of raketten op af. Er zijn zelfs schepen geënterd. Ze vermoeden dat nogal gauw. De indruk bestaat dat de Houthi willekeurig schepen uitkiezen voor hun gewelddadige acties.

Onze vlag waait slechts in beperkte mate op de zeven zeeën, maar dat is misleidend want de Nederlandse rederijen hebben het merendeel van hun vloot ondergebracht bij de goedkope vlaggennaties zoals Panama of Liberia.

Het aanvallen van schepen die op weg lijken te zijn naar een Israëlische haven is niet nieuw. Dat gebeurde rond 1970 voor het eerst vanuit Aden waar toen een revolutionaire, radicaal linkse regering aan de macht was. Weldra echter kregen gematigder elementen de overhand en werden westerse schepen met rust gelaten.

Tot voor een paar maanden geleden. Nu is de dreiging zo reëel dat een aantal zeevarende naties onder leiding van de Verenigde Staten zich verenigd hebben om deze dreiging een halt toe te roepen. Nederland stuurt voorlopig alleen maar stafofficieren, nog geen oorlogsschepen. Daarover wordt, aldus minister Ollongren, wel nagedacht. Als de Houthi zo doorgaan, zal dat niet te vermijden zijn. We kunnen niet onze bondgenoten alle kastanjes uit het vuur laten halen, zoals het bekende PVV-recept luidt.

De Rode Zee en het daarop aansluitende Suezkanaal vormen een van de belangrijkste scheepvaartroutes ter wereld. Een veilige doorvaart is van essentieel belang voor de wereldhandel. Jemen ligt op het Arabisch schiereiland waar de Rode Zee de Indische Oceaan ontmoet. Op het smalste stuk is de afstand tot de Afrikaanse kust slechts 32 kilometer. Dat betekent prijs schieten voor wie kwaad wil. Dat willen de Houthi en daarom zijn ze onze nieuwe vijand.

De media melden dat zij een soort Sji’ieten zijn, die oorlog voeren met Saoedi-Arabië en veel militaire steun krijgen van het geestverwante Iran. De ayatollahs zouden de opdracht hebben gegeven de westerse scheepvaart aan te vallen. Verder gaat de berichtgeving over het algemeen niet.

Met de bevolking van Jemen is het kwaad kersen eten, zo leert de geschiedenis. Buitenlandse invallers hebben altijd het onderspit gedolven. De inwoners belijden uiteenlopende vormen van de islam, waarbij de Sji’ieten een kleine meerderheid vormen. Het noordelijke deel van het land kent 75 stammen met hun eigen traditionele heersers, het zuiden bestaat uit de havenstad Aden en een achterland waar lokale potentaten elkaar het leven zuur maken.

Tot 1909 ongeveer erkenden de Jemenitische leiders de nominale opperheerschappij van het Ottomaanse Rijk met zijn sultan/kalief in Istanboel. De havenstad Aden was echter veroverd door troepen uit Indië. Ze werd vanuit Bombay bestuurd en pas in 1937 tot een afzonderlijke kroonkolonie verheven. Zo konden de Britten de toegang tot de Rode Zee beheersen. Stoomschepen legden er aan om te bunkeren, dat wil zeggen steenkool in te laden.

In het binnenland van zogenaamd Ottomaans Jemen maakten de Zeidi de dienst uit. Dat waren een soort Sji’ieten die zich geïnspireerd weten door Ayd Ibn Ali, een verre nazaat van de Profeet, die enkele generaties na diens dood vergeefs in opstand kwam tegen de corrupte kaliefs van die tijd. Verzet tegen wat ze verwording vinden, zit dan ook in de genen van deze gelovigen. In het Jemen van rond 1900 lieten zij zich leiden door een dynastie van imams, die erin slaagden de Ottomanen te verdrijven en Jemen erkend te krijgen als onafhankelijk land. De verwording bestreden zij door de grenzen te sluiten en rare grappen zoals onderwijs aan meisjes, politieke partijen, westerse uitvindingen of afschaffing van de slavernij ferm buiten de deur te houden.

In het binnenland bewaarden de imams de rust door de leiders van de 75 stammen tegen elkaar uit te spelen, ze beurtelings aan te vallen en af te kopen. Daarbij hadden ze heel wat te stellen met inmenging vanuit Saoedi-Arabië, waar de macht in handen was van een Soennitische dynastie, die nauwe banden onderhield met de Verenigde Staten. Misschien dat daarom imam Ahmad goede betrekkingen aanknoopte met de Sovjet-Unie en China. Die leverden wapens en militaire adviseurs. Tegelijk stuurde de imam talentvolle jongeren naar de militaire academie in Bagdad om daar de moderne oorlogsvoering te bestuderen. Dat was allemaal niet zo behendig. Ze leerden niet alleen vechten maar kwamen tegelijk terecht in een broeinest van communisme en Arabisch nationalisme. Na het overlijden van imam Ahmad grepen de modernistische officieren de macht. Althans dat probeerden ze want veel soldaten hadden ze niet. Daardoor raakte Jemen verwikkeld in een bloedige burgeroorlog met republikeinse officieren in Sana’a en monarchistische stammen in het noorden van het land.

Ondertussen was in Aden het verzet tegen de Britse overheersing gegroeid. In 1967 trok het Verenigd Koninkrijk zich terug. In Aden werd een regering gevormd van radicaal linkse intellectuelen terwijl het conservatieve achterland zich opmaakte voor de contrarevolutie. De naam van de nieuwe staat was Democratische Volksrepubliek Jemen. Het waren deze linkse radicalen die voor het eerst westerse handelsschepen onder vuur namen. Het bewind kon zich handhaven dankzij steun uit het Oostblok maar rust kende de volksrepubliek net zo min als het andere Jemen. De beide Jemens hebben zelfs een tijdje oorlog gevoerd.

Een van de jongere deelnemers aan de staatsgreep van 1962 was Ali Abdullah Saleh. Hij was toen nog maar vijftien jaar en sinds zijn elfde al soldaat. De enthousiaste puber mocht van zijn superieuren doorleren. Hij maakte gestaag carrière en werd ten slotte in juli 1978 door een of ander nepparlement gekozen tot president van de Arabische Republiek Jemen.

Saleh was altijd een bewonderaar geweest van de Egyptische president Nasser. Hij was een voorstander van modernisering, emancipatie van de vrouw en een moderne vorm van patriottisme. Hij was tevens een slim onderhandelaar. Zo wist hij net als destijds de imams het vertrouwen te winnen van de leiders der 75 stammen, althans van een deel van hen. Omkoping en bevoordeling waren de belangrijkste bestuurlijke instrumenten van deze vernieuwer. Saleh wist de steun van de westerse mogendheden te verkrijgen omdat hij zo modern oogde. Dat leverde miljarden aan steun op die voor een belangrijk gedeelte in de portemonnee van de familie en de binnenlandse bondgenoten verdwenen. Ook bij Nederland stond Saleh in de gunst. Het vestigde een ambassade in de Jemenitische hoofdstad Sana’a. Er kwam ontwikkelingshulp zijn kant op. Het ging daarbij om steun aan de landbouw en – erg in de mode onder Nederlanders – de emancipatie van de vrouw. Een aantal deskundigen van feministische snit heeft jarenlang bewustwordingswerk gedaan, meestal in het kader van onderwijsprojecten. Tot het vanwege de opbloei van de ontvoeringsindustrie te gevaarlijk werd. In 2017 is trouwens de hele Nederlandse ambassade vanwege de chaotische situatie gesloten.

In 1990 wist president Saleh de regering in de zogenaamde Volksrepubliek te bewegen met zijn Arabische Republiek een fusie aan te gaan, ongetwijfeld met de belofte dat niemand er slechter van zou worden.

Saleh is met zijn systeem tot 2017 aan de macht gebleven maar hij had altijd te maken met gewelddadige oppositie. Hij was weinig kieskeurig in het selecteren van bondgenoten en ontzag zich tenslotte niet om Al-Qaida-achtige islamisten in te schakelen voor de strijd tegen afscheidingsbewegingen. Tegelijkertijd sloot hij zich aan bij de war of terror van president Bush. Ook probeerde hij gemene zaak te maken met de Houthi én met Saoedi-Arabië. Dat kon op den duur niet goed gaan.

Enter the Houthi. Dit is de informele naam voor een beweging met de naam Ansar Allah, Gods volgelingen. Dit is een militaire organisatie die zich laat inspireren door de leer van de prediker Hussein al-Houthi (overleden in 2010). Behalve over krijgsbenden beschikken de Houthi over een politieke partij met de naam De Waarheid. De leiding is nu in handen van Husseins zoon Abdul-Malik-al Houthi. Dat Houthi verwijst naar een stam-affiliatie. De meeste leden van de beweging zijn nog steeds Houthi’s maar de aanhang is breder. Dat komt door de leuzen van Gods volgelingen: God is de grootste, Dood aan Amerika, Dood aan Israël, vervloekt zijn de joden. Zege voor de Islam.

Op 4 december 2017 kwam voor Saleh het einde. Een Houthi-bende overviel het paleis. De president vluchtte maar zijn terreinwagen werd door een granaat getroffen. Het lukte hem nog naar buiten te komen maar hij werd ter plekke doodgeschoten. Toch is het knap dat hij het met al dan wheelen en dealen en al die omkoperij het veertig jaar in de presidentszetel heeft volgehouden.

Kroonprins Mohammad bin Salman van Saoedi Arabië houdt niet van onrust en oncontroleerbaarheid. Zijn strijdkrachten en vooral zijn luchtmacht mengden zich uitbreid in de chaotische burgeroorlog die Jemen zeker sinds de moord op Saleh heeft gekenmerkt. De verschillende partijen bestrijden elkaar zonder genade. Er is niemand met genoeg gezag om de rol van de oude imams of president Saleh op zich te nemen. Voor de gewone bevolking is er alleen maar honger en ellende.

En nu dan zijn de Houthi’s onze vijanden geworden. Zij bedreigen onze schepen. Het antwoord van onze bondgenoten is een moderne vorm van kanonneerbootdiplomatie. Oorlogsschepen varen naar de Rode Zee om daar te patrouilleren en drones tijdig de lucht uit te schieten. Anders wordt dit schering en inslag.

De volgende stap is dat je het militaire potentieel van de Houthi probeert te vernietigen. Het lijken geen gasten die hun ziel aan de meest biedende verkopen. Anders hadden ze al lang een deal met Mohammad bin Salman gemaakt. Onderhandelen zal niet mee vallen. Het zou een grote fout zijn in de Houthi slechts marionetten van Iran te zien. Het is een authentieke Jemenitische beweging die in theologisch en ideologisch opzicht veel gemeen heeft met de imams van weleer. Het zijn Zeidi met een bite.

Zo raken we dan in een nieuw wespennest verzeild. Letterlijk zelfs. En er is niets tegen te ondernemen. Wezenlijke vaarroutes worden aangevallen.

En dan te bedenken dat ons land in juni van dit jaar nog gastvrijheid verleende in Den Haag aan de strijdende partijen in Jemen om met elkaar over een vergelijk te confereren.

Het meest trieste van de hele zaak is dat op deze manier de vernietiging van Jemen doorgaat. Het land is de draagster van oude beschavingen die duizenden jaren teruggaan. Het liep voorop wat betreft irrigatie, hoogbouw in steden, kunst en cultuur. De koningin van Sheba kwam er vandaan. Wat daarvan rest wordt nu kapot geschoten.

Tot de jaren vijftig van de vorige eeuw kende het land een bloeiende joodse gemeenschap met een eigen stijl en karakter. De Jemenitische joden zijn allemaal naar Israël gejaagd. Blijkbaar zijn hun voormalige landgenoten niet bereid ze daar met rust te laten.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: wat als Oekraïne de oorlog verliest?