Nederland heeft geen buitenland

Geopolitieke aandacht is harder nodig dan ooit.

In de verkiezingscampagnes gaat het over veel, maar amper over het buitenland. Wat in de wereld speelt, speelt kennelijk niet in Nederland. Nederland bemoeit zich niet met het buitenland, maar vergeet dan dat het buitenland zich terdege met Nederland bemoeit.

Als het buitenland al een thema is, is dat op een negatieve manier. De Europese Unie komt vooral aan bod als een potverterende  en bemoeizuchtige moloch in Brussel, niet als een samenwerkingsverband dat de afgelopen driekwart eeuw vrede, vooruitgang en welvaart heeft gebracht in Europa. Migratie wordt uitsluitend gezien als een probleem, niet als onontkoombaar en noodzakelijk. 

Geopolitieke aandacht is harder nodig dan ooit met oorlogen in het Midden-Oosten en Oekraïne, ‘vergeten’ oorlogen in Jemen en Afrika, een steeds dominanter China en de kans dat Donald Trump volgend jaar de Amerikaanse presidentsverkiezingen wint. En dan hebben we het nog niet eens over de uitbreiding van de Europese Unie, waarvan steeds meer leden naar rechts opschuiven.

De conflicten in Midden-Oosten en Oekraïne hebben hun uitwerking voor de samenleving en de veiligheid in Europa. Mocht Oekraïne de oorlog verliezen – en dat is niet uitgesloten – dan betekent dat een vluchtelingenstroom richting West-Europa, met Rusland dat kans ziet zijn expansiepolitiek voort te zetten en zijn invloed uit te breiden.

De oorlog in Gaza heeft diepe tegenstellingen aan de oppervlakte gebracht tussen inwoners met verschillende achtergronden en multiculturele scheidslijnen in Europa benadrukt. Wat alleen al blijkt uit de protesten met een antiwesters en antisemitisch karakter. Als het conflict zich uitbreidt, heeft dat gevolgen voor de olieprijzen en daarmee voor de economie van Europa. Over de twee conflicten en de gevolgen gaat het in de verkiezingscampagnes nauwelijks.

Dat  geldt ook  voor de Europese Gemeenschap en de uitbreiding daarvan. De ene partij wil alle Europese wetgeving afhankelijk maken van instemming van het Nederlandse parlement, de manier om de Gemeenschap onbestuurbaar te maken. De ander vindt dat Nederlandse wetgeving altijd gaat boven Europese. Dan kun je de Gemeenschap net zo goed meteen opheffen. Een derde – de BBB –wil het Europees Comité van de Regio’s een vetorecht geven op Commissievoorstellen. Er is veel te zeggen voor een grote rol van de regio’s, maar kom dan met werkbare ideeën. Nummer vier bepleit een volksraadpleging over uittreden, een Nexit. Veelzeggend:  tijdens de vorige verkiezingen vond vijf van de tien Nederlanders dat het EU-lidmaatschap slecht is geweest voor Nederland, op dit moment zes van de tien. 

Wat betreft de uitbreiding: een aantal Midden-Europese en Kaukasuslanden kwam onlangs weer een stap verder in de toetreding tot de Europese Unie. Een proces dat nog jaren gaat duren omdat nog aan veel voorwaarden moet worden voldaan.  Wat uitbreiding betekent voor de Europese Unie, de gevolgen voor de kosten en baten van de gemeenschap, de bestuurbaarheid van de gemeenschap, over dit alles wordt amper over gesproken. Als er al discussie is, komt die van rechts, dat tegen ‘Brussel’ is en al helemaal niets moet hebben van uitbreiding van de Gemeenschap. Het komt daarbij goed uit dat er sterke bewegingen zijn bij de nieuwkomers, die eerder lonken naar Moskou dan naar Brussel. 

In Duitsland – het hart van Europa – is de rechts-populistische Alternative für Deutschland bezig aan een opmars, in Italië staat de met het fascisme sympathiserende premier Meloni aan het roer, Denemarken en Zweden koersen steeds meer op rechts. Allemaal op zijn zachtst gezegd Eurosceptische partijen.

De discussie gaat al helemaal niet over handelsverdragen en een Europese defensie. Misschien niet de meest opwindende onderwerpen, maar wezenlijk voor de toekomst van Europa. Sommige partijen (zowel ter linker- als ter rechterzijde) willen helemaal geen handelsverdragen, andere alleen verdragen die in lijn zijn met Nederlandse belangen en alleen met toestemming van het Nederlandse parlement. Vergeten wordt dat handelsverdragen essentieel zijn als de Europese Gemeenschap zijn afhankelijkheid van China wil verkleinen (strategische autonomie).

Het begrip ‘Europese krijgsmacht’ is al helemaal niet gevallen tijdens de verkiezingscampagne. En terecht, want er is op dit moment geen EU-land dat een Europese krijgsmacht wil. Maar een discussie over militaire samenwerking zou geen kwaad kunnen. Volgens sommige defensiespecialisten is het probleem niet dat er te weinig – beneden de NAVO-norm – wordt uitgegeven aan defensie, maar gaat het vooral om de versnippering. Wapensystemen die niet op elkaar zijn afgestemd, commandostructuren die misverstanden geven, Amerikaanse wapenleveranties in plaats van Europese. Defensiefragmentatie in Europa in plaats van integratie: verschillende typen gevechtsvliegtuigen, uiteenlopende soorten tanks en meer dan dertig verschillende soorten fregatten.

De discussie wordt nog actueler als Donald Trump volgend jaar opnieuw president van de Verenigde Staten wordt. Van de NAVO en de Europese Unie moet hij weinig hebben, die zullen dan echt hun eigen zaken moeten opknappen. Met of zonder Nederland? 

Wie wil weten wat een Nexit betekent kan te rade bij de Britten, die hebben ondervonden wat de gevolgen zijn van de Brexit en nu met hangende pootjes op zoek zijn naar meer samenwerking met die vermaledijde Europese Unie. Niet toevallig werd vorige week een pro-Europese minister van Buitenlandse Zaken benoemd, ex-premier David Cameron.

En als Nederland niet uit de Europese Unie stapt, moet op zijn minst een einde worden gemaakt aan de euro, die alles duurder heeft gemaakt en de sterke Europese landen verplicht de zwakke broeders in Zuid-Europa te hulp te schieten, aldus de tegenstanders. De euro kent zeker problemen, maar heeft níet alles duurder gemaakt en een stabiel Europa kan niet zonder steun aan landen die minder goed presteren. Terugkeer naar het oude systeem van een eigen munt betekent ook een terugkeer naar de voortdurende discussie over wisselkoersen en in feite het einde van de Europese Unie. Dat geldt ook voor een splitsing in een noordelijke en een zuidelijke Euro. 

Tot slot de migratie. Veel aandacht is er voor de asielzoekers, niet voor de arbeids- en kennismigranten die het overgrote deel vormen. We kennen de beelden van de bootjes op de Middellandse Zee en van Ter Apel, niet van de arbeidskrachten in de land- en tuinbouw, bouw, de distributiecentra, de zorg en in slachterijen. Laat staan beelden van kennismigranten die een bijdrage leveren aan innovatie en research.

Migratie is een gegeven maar een Europees beleid komt uiterst moeizaam tot stand. Schijnbaar is het makkelijker het migratiedeals te sluiten met andere landen.

Laat staan dat er een visie is op Afrika, waar een deel van de migranten vandaan komt. Meer ontwikkelingshulp lijkt een oplossing, maar is het niet. Meer ontwikkeling betekent meer inkomen, beter onderwijs, hogere verwachtingen, allemaal redenen de bagage bijeen te pakken en en route te gaan. Het zijn nooit de armste mensen die vertrekken.

Als meer ontwikkelingssamenwerking niet bij voorbaat de panache is, wat dan wel? Er is geen debat. Hoewel: als – betogen sommige partijen – de Europese Unie geen paal en perk weet te stellen aan de migratie, dan moeten verdragen over de rechten van de mens maar worden opgezegd, zodat Den Haag zijn eigen beleid kan voeren. Als er één manier is om Nederland – nota bene een van de aartsvaders van het internationale recht – buiten de wereldwijde rechtsorde te plaatsen, dan is dat het wel.