Nederland is al jaren geen voorloper in lhbtqia+-rechten meer

Een paar weken geleden kwam de nieuwe Rainbow Europe Index uit. Dat is een jaarlijkse indexatie van hoe goed de rechten van lhbtqia+ mensen geregeld zijn per Europees land, opgesteld door de toonaangevende emancipatieorganisatie ILGA-Europe. In deze index worden Europese landen op een ranglijst gezet, van beste op het gebied van lhbtqia+ rechten naar slechtste. Doe even een gokje: op welke plaats denk je dat we als Nederland staan? Neem een getal in je hoofd.

Klaar? Ik vermoed dat veel lezers een hele hoge plek in hun hoofd hebben. Minstens top vijf, misschien wel top drie. Maar nee: we staan dertiende. Dertiende. Van alleen Europa. Laat dat even op je inwerken. In Nederland zien we onszelf vaak als de als de absolute top van de wereld in lhbtqia+-rechten. Politici en instanties buitelen over elkaar heen om te benadrukken hoe toonaangevend we als land wel niet zijn. Je zal het bij de komende Prides vast en zeker ook weer horen. Maar binnen Europa staat Nederland op het gebied van lhbtqia+-rechten niet eens in de top 10.

En dit is niet nieuw. Vorig jaar, in 2024, stonden we zelfs veertiende. Het jaar daarvoor ook. We hebben sinds 2017 niet eens meer in de top 10 gestaan. In de index kun je zien dat we bijvoorbeeld nog veel kunnen verbeteren op het gebied van bescherming tegen haatzaaierij, de wettelijke erkenning van genderidentiteit en (hoe kan het ook anders) asiel voor lhbtqia+ vluchtelingen. Op het gebied van bescherming van de rechten van intersekse mensen hebben we zelfs geen enkel punt.

Nederland werpt zich maar wat graag op als het gidsland waar alle andere landen zich aan moeten meten. Maar we lopen al jaren niet meer voorop. In 2001, met de invoering van het gelijke huwelijk, toen waren we een wereldwijde voorloper. Maar het lijkt vaak alsof Nederland toen dacht: “Mooi! We zijn klaar! We hebben gelijkheid voor homo’s uitgespeeld!” Intussen zijn andere landen ons voorbij gestreefd, terwijl Nederland voor een groot deel stil blijft staan en vooral zichzelf met Pride schouderklopjes geeft. Terwijl er nog best veel te verbeteren valt.

Maar het echte probleem is niet dat we stilstaan. Als je wat verder inzoomt, wordt de situatie veel zorgwekkender.

Kijk specifiek naar de rechten van transgender mensen, te zien in de Trans Rights Index voor Europa, opgesteld door TGEU. Die komt ook elk jaar uit, en de index van dit jaar schept een verontrustend beeld: Europa is er voor het eerst op achteruit gegaan. We hebben in het afgelopen jaar in Europa op het gebied van trans rechten dus meer stappen terug gezet dan vooruit. Dat is sinds het ontstaan van de Trans Rights Map nog nooit eerder gebeurd.

TGEU noemt als voorbeelden hoe in Hongarije het bestaan van trans, non-binaire en intersekse mensen niet meer wettelijk wordt erkend, hoe dit in het Verenigd Koninkrijk ook onder druk staat, en hoe in kandidaat-EU-lidstaten Georgië en Bosnië en Herzegovina de rechten van trans mensen door de overheden worden uitgewist. Ik zou ook nog willen toevoegen dat landen als het Verenigd Koninkrijk de transgenderzorg voor jongeren – wetenschappelijk onderbouwde behandelingen die door praktisch alle experts volledig worden onderschreven - hebben stopgezet.

En dit soort dingen gebeuren niet alleen in deze paar landen: we zien deze negatieve ontwikkeling overal. Ook in Nederland worden de rechten van trans mensen steeds feller onder vuur genomen. Kijk hoe twee maanden terug een meerderheid van de Tweede Kamer de “transgenderwet” buiten het normale wetgevingsproces om torpedeerde. Partijen als PVV, BBB, NSC, SGP, ChristenUnie, DENK, FvD en JA21 hebben al laten blijken dat ze ook de zorg voor trans jongeren willen inperken. Sommigen hebben hier zelfs al actief moties en Kamervragen voor ingediend.

Radicaalrechtse politici en opiniemakers hitsen massaal op tot haat richting trans mensen, en we zien de gevolgen. In de politiek en daarbuiten. Het aantal meldingen van discriminatie en geweld richting transgender en non-binaire personen is vorig jaar weer drastisch gestegen. Geweld tegen lhbtqia+ mensen blijft ook aan de orde van de dag: de brandstichting op iemands balkon vanwege een regenboogvlag, de transgender persoon die in zijn eigen huis in elkaar geslagen, de lijst is lang. Volgens het CBS wordt 1 op de 10 lhbtqia+ personen slachtoffer van geweld. Onder non-binaire en genderqueer personen (dus mensen die zich niet als “man” of “vrouw” identificeren en zich ook niet per se zo presenteren) is dit zelfs bijna 1 op de 4.

Op het gebied van trans rechten stond Nederland al nooit heel hoog: op dit moment staat Nederland op de Trans Rights Index op een gedeelde vijftiende plaats. En als er politiek en maatschappelijk niets verandert, dan zie ik die positie niet snel verbeteren. Maar wat verwacht je van het land dat tot vorige week nog werd geregeerd door “genderwaanzin, er zijn maar twee geslachten”-Geert Wilders, “letterbak-gekkigheid”-Caroline van der Plas en “kleedkamers zijn niet veilig”-NSC, met steun van “wokisme is het grootste gevaar”-Dilan Yeşilgöz. Niet te vergeten: dankzij de Nederlandse kiezer.

Het feit dat er op het gebied van lhbtqia+-rechten concreet stappen terug worden gezet, zou alle alarmbellen moeten laten afgaan. Dit heeft serieuze, ernstige gevolgen voor mensen. We zien het in landen als Hongarije en de Verenigde Staten al volledig misgaan, waar de regeringen proberen om lhbtqia+ mensen, met trans mensen voorop, volledig uit het publieke leven te wissen.

Als we als land echt willen blijven beweren dat we voorop lopen in lhbtqia+-rechten, dan moeten we deze teruggang bloedserieus nemen. En dat betekent dat we ook moeten handelen. We moeten haat hard, helder en massaal veroordelen. We moeten opstaan en ons fel uitspreken tegen mensen – en met name tegen politici – die haat zaaien, desinformatie verspreiden en de rechten van lhbtqia+-mensen actief proberen af te breken. En we moeten ons ook proactiever gaan uitspreken vóór de rechten en gelijkwaardigheid van lhbtqia+ mensen. En dus ook expliciet voor trans mensen.

We moeten deze neerwaartse trend dringend een halt toeroepen. Zeker voordat ook in Nederland de afbraak van trans rechten door radicaalrechtse politici met volle kracht wordt ingezet, zoals we in het buitenland al zien gebeuren. Als we dat punt bereiken, dan zijn we te laat.

En zolang we hier als land en als maatschappij nog niet massaal écht serieus werk van maken, zolang we radicaalrechtse politici blijven normaliseren en faciliteren, en zolang we aanvallen op trans rechten in binnen- en buitenland vooral langs ons heen laten gaan, kunnen we dan op zijn minst ook ophouden met dat zelfverheerlijkende "Nederland is koploper en een voorbeeld voor anderen"-verhaal? Want als je koploper wil zijn in lhbtqia+-rechten, dan moet je die niet alleen hebben. Dan moet je die ook willen beschermen.

N.b.: Voor de leesbaarheid schrijf ik in dit stuk over “trans mensen” of “transgender mensen”. Daarmee bedoel ik uiteraard transgender mensen, non-binaire mensen en alle andere niet-cis mensen.