Nederlandse overheid gebruikt al jaren omstreden AI-software van Palantir, met dank aan Dick Schoof

De Nederlandse politie blijkt al sinds 2011 in het geheim gebruik te maken van geavanceerde analysesoftware van het Amerikaanse bedrijf Palantir Technologies. Dat meldt de Volkskrant op basis van documenten die recent via de Wet open overheid (Woo) zijn vrijgegeven na een jarenlange juridische strijd. Demissionair premier Dick Schoof was destijds als directeur-generaal van de politie betrokken bij de geheime aanschaf van deze controversiële technologie.

Palantir staat wereldwijd bekend om zijn krachtige AI-software die grote hoeveelheden uiteenlopende data kan combineren en analyseren, van online uitingen en DNA-gegevens tot financiële transacties en bewakingsbeelden. Via patroonherkenning identificeert het systeem verdachten van misdrijven. De Volkskrant schrijft:

Vanwege de nauwe contacten met inlichtingendiensten over de hele wereld geldt Palantir vanaf de oprichting in 2003 als controversieel. In een van de eerste grote artikelen over Palantir duidde The New York Times het bedrijf als de ‘kwaadaardige hoofdpersoon van de datarevolutie’. De betrokkenheid van de invloedrijke miljardair en uitgesproken Trump-supporter Peter Thiel, als een van de oprichters, maakt de gevoeligheid nog groter. Critici zien het concern daardoor niet als neutrale IT-leverancier, maar als geopolitieke speler.

De software wordt in Nederland gebruikt binnen het project 'Raffinaderij', waarbij de politie, het Openbaar Ministerie en de NCTV samenwerken om grote databestanden van Nederlandse burgers te analyseren. Volgens demissionair minister van Justitie David van Weel (VVD) is het gebruik van Palantir essentieel voor de bestrijding van zware criminaliteit en terrorisme. Critici waarschuwen echter voor een "wildgroei aan vrijwel ongecontroleerde inlichtingenactiviteiten" die vergaande gevolgen kunnen hebben voor burgers die zich hier nauwelijks tegen kunnen verweren.

Tweakers schrijft hierover:

Palantir gebruikt patroonherkenning om grote hoeveelheden data met elkaar te vergelijken en hierbij mogelijke verdachten aan te wijzen. Deze software wordt bijvoorbeeld door de Verenigde Staten gebruikt om migranten op te sporen, stelde een mensenrechtenorganisatie in 2020 en Amnesty International recent. Een Duits Hof noemde de Duitse politie-inzet van Palantir in 2023 ongrondwettig, omdat in de wet niet duidelijk genoeg gespecificeerd was hoe de software gebruikt mocht worden. Zo hadden burgers onvoldoende zeggenschap over wat er met hun persoonsgegevens gebeurt, vonniste het Hof toen.

Van de vrijgegeven documenten over de periode 2012-2019 is meer dan 99 procent weggelakt, dus tot zover transparantie en democratische controle. De rechtbank Amsterdam heeft recent geoordeeld dat de politie meer informatie moet delen over de licentieovereenkomsten met Palantir, maar dat gebeurt niet.