Neem oudere als individu serieus in de laatste levensfase

In de Week van de euthanasie worden ouderen zelf centraal gezet. En dat is maar goed ook. Want ouderen worden te vaak neergezet als categorie, in plaats van als individuen met een eigen verhaal. Dat geldt ook voor ouderen die hun leven als voltooid ervaren. Ze zijn geen slachtoffers van een slechte verzorgingsstaat, geen eigenzinnige zelfbeschikkers, geen verlaten eenzamen, uitgestoten nuttelozen of ontkenners van de heiligheid van hun eigen leven, maar mensen. Ze mogen verwachten dat wij hen als zodanig horen en zien. Ze hebben recht om hun eigen verhaal te ontdekken en vertellen.

Het gevoel dat het leven voltooid is, komt niet zomaar als atomair wilsbesluit opduiken. Het is een beslissing die iemand neemt in overleg met zichzelf. Iemand blikt terug op zijn leven en vertelt zijn levensverhaal. Zijn er nog betekenisvolle anderen waarmee een hechte relatie bestaat, en wil je nog nieuwe opbouwen? Voegt de laatste levensfase nog kwaliteit toe? Of voelt dat als bedwongen en pijnlijk? Kwesties die voor niemand in het brein klaarliggen, maar die onderdeel van een extern en intern gesprek zijn. Een innerlijke wereld die warrig en mistig kan zijn en om verheldering vraagt.

Bij levenseindebeslissingen is vooral goede begeleiding nodig om helder te krijgen wat de oudere eigenlijk wil. Daarom is het idee van een levenseindebegeleider in het wetsvoorstel Voltooid Leven van Pia Dijkstra (D66) een goede aanvulling. De taak van deze begeleider mag ferm worden ingezet. Het is geen pure bewaker van zorgvuldigheidseisen, noch iemand die de dood van de oudere wil, noch iemand die de oudere per se in leven wil houden, maar een gesprekspartner in het gesprek dat de oudere met zichzelf heeft. Een gesprekspartner die het niet over ‘de oudere’ heeft maar specifiek kijkt naar de concrete persoon en diens ervaring, geschiedenis en overwegingen. Een ‘vroedvrouw’ verheldering biedt en helpt om de juiste woorden te vinden.

Het dilemma bij euthanasie is niet zozeer zelfbeschikking versus goede zorg, zoals nog wel eens wordt voorgesteld. Het is de zoektocht naar een rijker begrip van autonomie waarin personen geholpen willen worden bij de verheldering van hun binnenwereld in relatie tot de mensen die ze kennen, gekend hebben en het leven dat ze geleefd hebben. De levenseindebegeleider zou de functie van zo’n gespreksleider moeten en kunnen vervullen.

In het gesprek over euthanasie en voltooid leven, moeten we afscheid nemen van dogmatische dino’s als de heiligheid van het leven. We moeten ook afscheid nemen van de stroman van het atomaire individu die alles lekker zelf beslist. En van het idee dat alle euthanasievragen op te lossen zijn door betere zorg. Wij mogen van elkaar en van onze wetgever vragen ons als sociale wezens te zien, voortdurend in gesprek met elkaar en met onszelf om het eigen leven en de levenseindewens helder te krijgen. Het gaat er niet om wat wij van euthanasie vinden, maar hoe we ouderen helpen te achterhalen wat ze er zelf van vinden.