Neutraliteit van de politie is een publieke taak. Inzet is een taak voor politieleiders

Dr. Danielle Braun is antropoloog. Ze promoveerde op een onderzoek naar politiecultuur, was docent op de politieacademie voor de politietop, betrokken in politie-eenheden bij de dialoog over cultuur, omgangsvormen en de uitdagingen van een gepolariseerde samenleving.

Gedoe
Er is gedoe over agenten, die morele bezwaren hebben tegen het bewaken van Joodse gebouwen, evenementen en personen. In een verklaring vanuit de politiewoordvoerder werd gezegd dat er begrip is voor de morele bezwaren en roosteraanpassingen mogelijk zijn. Daarop ontstaat er commotie, Kamervragen en een afkeurend geluid van de minister David van Weel. De korpschef Janny Knol kwam snel met een verklaring dat de neutraliteit van de politie niet in het geding is, en er geen ruimte is voor het weigering.

Gebrek aan historisch besef
Is daarmee de kous af? Ik merk een gebrek aan historisch besef. Ruimte voor gewetensbezwaar van individuele agenten komt niet uit de lucht vallen, maar is gevolg van bewuste keuzes in politiebeleid en opleiding. In de jaren 1990-2000 ontstond er aandacht voor omgangsvormen en ethiek in het politiewerk. Versneld door de IRT-affaire in 1994, waarbij politie-ethiek onder het vergrootglas lag. Andere aanleiding waren rapporten over de macho. Er was een maatschappelijke roep om meer vrouwen, mensen van kleur of een migratieachtergrond en homo's in het politiekorps te zien. Er kwamen vertrouwenspersonen, klachtencommissies, trainingen, en gerichte wervingscampagnes.

Befehl ist Befehl
Vanaf die tijd werd in de politieopleidingen aandacht besteed aan eigen oordeelsvorming en moreel besef. Daarbij werd de rol van de politie in de Tweede Wereldoorlog besproken. Met de reflectie: 'wat zou jij doen als je moest werken voor een regime dat je vraagt om mensen naar de concentratiekampen te sturen of onderduikers op te sporen?' De Nederlandse Politie stond er slecht op tussen 1940-1945. Het wordt als wezenlijk onderdeel van de politievorming gezien, om een bezoek aan een concentratiekamp te brengen en theorie van Hannah Arendt tot je te nemen. Niet klakkeloos meegaan in 'Befehl ist Befehl'. In de leergangen voor het politie-topmanagement waren er politieleiders die naar Indonesië of Israël gingen om zich te bezinnen op de vraag: aan welke kant ga jij staan als een regime de foute kant op gaat? Het zelf nadenken over de gevolgen van politieoptreden is wezenlijk in professionele vorming. Dat is een te koesteren goed, waarbij Nederland in ethisch opzicht boven andere landen uitstijgt.

Te makkelijk
Het is dan ook te makkelijk om nu te roepen: 'ze moeten gewoon luisteren en neutraal zijn'. Ook ik ben van mening dat het volstrekt ontoelaatbaar is dat de politie weigert Joodse objecten te bewaken. Dat zou hetzelfde zijn als een arts die zegt: ik behandel geen Jood, Moslim, Forum voor Democratie-lid, homo, klimaatactivist. Of een schooldocent die weigert bij een Russisch kind op huisbezoek te gaan. Of weigeren om een gebouw te bewaken waar Geert Wilders entree maakt. Of geen abortuskliniek bewaken omdat je zelf tegen abortus bent. Neutraliteit in publieke taken is een groot goed en moet ten allen tijden worden bewaakt.

Onderstroom
Maar daarmee is de onderstroom niet weg. Essentieel bij politiewerk is dat je 100% rugdekking voelt van collega's. Als jij moet optreden bij een demonstratie op de snelweg, een boerenprotest of een pro-Palestina demonstratie, moet je geen seconde twijfelen aan je collega. Het gaat om je levensreddende veiligheid. Ik verwacht dat een ongevoerd  gesprek binnen de muren van politie-eenheden steeds harder zal klinken en tot onrust gaat leiden. Gedoe verdwijnt nooit door autoriteit alleen.

Neutraliteit versus professionaliteit
Dat vergt van een korpsleiding zorgzame duidelijkheid. Duidelijkheid over neutraliteit. Maar ook de ruimte om elke politie collega te matchen op een taak die het meest passend is. Niet iedereen is een goeie rechercheur. Niet iedereen is geschikt als wijkagent. Niet iedereen is de beste actor bij elke demonstratie. Er zijn politieagenten Roze in het Blauw omdat zij gewoon beter zijn in het opnemen van aangiftes anti-homo geweld, hoewel elke agent dat in principe moet kunnen. Zedenslachtoffers kunnen bij een vrouw terecht als ze dat willen. Dat heeft niks te maken met neutraliteit, maar met professionaliteit. Inzet  beleid zou geen onderdeel moeten zijn van het publiek debat. Ik vind het dan ook onhandig dat een politie woordvoerder zich heeft laten verleiden tot deze uitlatingen. Wie je op welk moment inzet is een taak van politieleiders. Democratisch gedelegeerd aan politie eenheden. Die gaan over personele inzet. Niet de columnist en ook niet elk kamerlid. Het is de ambtelijke bevoegdheid van politieleiders om te zorgen voor een neutrale, actieve politie-inzet en beveiliging van élke Nederlander en elk gebouw. Als dat niet gebeurt heeft de politiek recht van spreken. Eerder niet. Geef de Korpschef het vertrouwen en de ruimte om te doen waar de Nederlandse politie goed in is.