Nieuwe ambtseed voor rijksambtenaren geldt ook voor luchtvaart

Van de bewindspersoon, minister Madlener, valt hier niets te verwachten.

Sinds 1 januari 2025 is de ambtseed die rijksambtenaren afleggen als zij in dienst treden vernieuwd. In de nieuwe eed staat dat ambtenaren in het algemeen belang van de samenleving werken. Deze belofte is in de plaats gekomen van de plicht om opdrachten en taken goed uit te voeren. Rijksambtenaren moeten zorgvuldig belangen afwegen en hun bewindspersonen adviseren. Daarbij hoort ook tegenspreken als dat nodig is. In zijn advies zegt de Raad van State dat het aan bewindspersonen en aan de leiding van de ambtelijke organisatie is om een cultuur te verzekeren waarin dit mogelijk is.

Bij de directie luchtvaart van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) lijkt de nieuwe ambtseed niet te zijn doorgedrongen. Sowieso opereert men daar nog in de tijdgeest van Albert Plesman: het algemeen belang is het belang van de luchtvaart, met name dat van Schiphol en KLM. Ambtenaren bij IenW zien ‘hoe de luchtvaartbedrijven alle ruimte krijgen om collega’s onder druk te zetten’, schreef NRC op 27 september 2024. De cultuur is zodanig dat de directeur-generaal opstapte, en FNV rapporteerde over een onveilige werksituatie. Van de bewindspersoon, minister Madlener, valt hier niets te verwachten. Die jokkebrokte bij het luchtvaartdebat op 4 februari met stalen gezicht dat in zijn ministerie een veilige werksfeer bovenaan stond. Met datzelfde stalen gezicht verkoopt hij een ‘sjoemellimiet’ aan het aantal vluchten op Schiphol als ‘krimp’. ‘Omwonenden moeten hier blij mee zijn’, aldus de minister, ook al vermindert in werkelijkheid de overlast niet. In een sluwe spoedprocedure wil hij deze limiet legaliseren. Ik zou niemand aanraden om via deze makelaar een huis te kopen.

Dan is het dus aan de leiding van de ambtelijke organisatie om een cultuur te verzekeren waarin de ambtenaren trouw zijn aan hun eed. Door een veilige buffer te creëren tussen ambtenaren en de bewindspersoon, en luchtvaartlobbyisten die ambtenaren onder druk zetten de deur te wijzen. Door de ambtseed als leidraad te hanteren in werkoverleggen en functioneringsgesprekken, en onder professionele begeleiding discussies te voeren over morele naast politieke verantwoordelijkheid en de betekenis van het woord ‘algemeen belang’.

De ambtenaren op de werkvloer lijken van goede wil, maar worden meegezogen in de eenzijdig op de belangen van de luchtvaart gerichte cultuur van de organisatie. Onlangs bezocht ik een informatiemarkt over de nieuwe indeling van het luchtruim, georganiseerd door IenW. Aardige mensen vertelden bevlogen over hun werk. Aan een van hen vroeg ik ‘Wat gaat IenW doen als door lopende rechtszaken en klimaatafspraken de luchtvaart straks weer moet krimpen?’. De ambtenaar keek even beduusd, maar klaarde snel weer op. ‘De CO2 plafonds gaan mogelijk niet door’. CO2 plafonds om de uitstoot van broeikasgassen door luchthavens te verminderen, zijn onderdeel van het IenW beleid ‘Duurzame luchtvaart’. Blijkbaar wordt dit beleid niet erg serieus genomen binnen IenW directie luchtvaart en was er bij deze goedwillende ambtenaar geen besef dat als we zo doorgaan de Haarlemmermeerpolder straks onder water staat, inclusief Schiphol, en al die mooie vakantiebestemmingen waar je nu voor een prikkie naar toe vliegt afbranden of overstromen. Hier valt veel te winnen door ogen te openen. Maar dat moet gedragen worden en gestimuleerd door leidinggevenden wiens ogen nu vooral gericht zijn op KLM en Schiphol.

De nieuwe ambtseed steun ik van harte met drie oproepen: 1) aan de politiek: blijf deze minister aan de tand voelen als hij louter gedreven door de luchtvaartlobby plannen smeedt die andere belangen in de samenleving negeren en schaden, 2) aan onderzoeksjournalisten: doe een integriteitsonderzoek naar de verwevenheid van IenW luchtvaart met de luchtvaartindustrie, dan kan de trap daarna van boven naar beneden worden schoongeveegd, en 3) aan alle ambtenaren: veranker de ambtseed in je dagelijks werk. Het algemeen belang en de rechtsstaat zijn hiermee gediend.