Nieuwe handelspartners, maar niet op de oude voet

Sinds de handelsoorlog en ‘tariffs’ van President Trump staat internationale handel weer volop in de schijnwerpers. In Europa en in Nederland neemt de roep toe om daarom razendsnel nieuwe vrijhandelsakkoorden te sluiten, zo ook in recente opinies in FD en de Volkskrant. Maar dat is de verkeerde reflex.

In december 1999 liepen veertigduizend mensen door de straten van Seattle, VS, om te protesteren tegen de uitwassen van globalisering, vrijhandel en de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Dit protest, ook wel The Battle for Seattle genoemd, wordt nog steeds beschouwd als een van de hoogtepunten van de beweging tegen globalisering en ongebreidelde vrijhandel. Het is nu vijfentwintig jaar later en Trump heeft op ‘Liberation Day’ de tarievenmuur opgetrokken die de WTO juist moest doen verdwijnen. Ironisch genoeg is het dit keer de VS zelf die aan de poten zaagt van het vrijhandelssysteem waar zij grondlegger van is geweest.

De Amerikaanse tarieven hebben de wereldhandel op zijn kop gezet en de spelregels voor de handel herschreven. Als Europa en als Nederland, handelsland bij uitstek, hebben we ons hiertoe te verhouden. Maar tot nu toe schieten we in de verkeerde reflex. In plaats van dit moment aan te grijpen om een handelssysteem in te richten dat toekomstbestendig, duurzaam en eerlijk is, stoomt Europa door op het spoor waar nu zelfs de VS zich van af heeft gekeerd: dat van ongebreidelde en ongereguleerde vrijhandel, koste wat het kost.

Nieuwe vrienden
Het is tekenend dat sinds de inauguratie van Trump Europese onderhandelingen over vrijhandelsakkoorden die jarenlang vastzaten, plotseling in een stroomversnelling zijn geraakt. De roep om vaart te maken met deze akkoorden neemt toe. Neem bijvoorbeeld het zogenaamde EU-Mercosur-akkoord met Zuid-Amerika, waar Nederland deze zomer over stemt. Dit lijkt op het eerste gezicht niet meer dan logisch: de verkering met de VS is voorbij, daarom moeten wij in Europa als de wiedeweerga op zoek naar nieuwe vrienden, waaronder in het mondiale Zuiden. En wat voor betere blijk van vriendschap is er dan om een handelsakkoord te tekenen? 

Toch is daar wel wat op af te dingen. Zo zijn er de bezwaren tegen dit soort akkoorden die al sinds “Seattle” dezelfde zijn: ongereguleerde vrijhandel leidt ertoe dat landen concurreren op de laagste prijs en de meest toeschietelijke milieu- en arbeidswetgeving. Ook zijn de winsten ervan oneerlijk verdeeld: grote, gevestigde bedrijven weten te profiteren van de internationale markt, maar lokale ondernemers worden uit de markt geprijsd. Al deze zorgen zien we terug in de onderhandelingen over het EU-Mercosur-akkoord: Nederlandse en Europese boeren, milieuorganisaties en vakbonden uit Europa en de Mercosur landen wijzen er al jaren op dat het akkoord ervoor zal zorgen dat de ontbossing in het Amazonegebied toeneemt, boeren in Europa en in Zuid-Amerika weggeconcurreerd worden en dat giftige producten op de Europese markt terechtkomen. Recent onderzoek toont aan dat met name Nederlandse veehouders hard geraakt zullen worden door het verdrag, terwijl het economisch belang van het verdrag minimaal is.

Eerlijke en duurzame handel
En wat willen die nieuwe vrienden in de rest van de wereld eigenlijk van ons? Al jaren pleiten grote, ontwikkelende economieën zoals India en Indonesië op internationale fora niet voor het neerhalen van alle tarieven, maar voor maatwerk en afspraken die hun economie helpen beschermen en die duurzame investeringen stimuleren. India wil door middel van quota de lokale rijstboeren beschermen en wil belasting kunnen heffen op digitale handel, zoals ICT-services. Indonesië wil een eerlijke prijs voor de nikkel die het produceert door de export ervan aan banden te leggen. Afrikaanse landen willen voorkomen dat grote trawlers uit Europa en China de wateren voor hun kust leegvissen door daar regels voor in te stellen. Allemaal maatregelen die moeilijk te rijmen zijn met het handelsmodel van ongereguleerde vrijhandel.

Trump heeft de wereld van de internationale handel in korte tijd binnenstebuiten gekeerd. Maar Europa zou deze crisis niet moeten gebruiken om verouderde en schadelijke akkoorden er doorheen te drukken, waarvan de gevolgen zich nog decennia zullen doen voelen. Laten we dit moment gebruiken om nieuwe allianties aan te gaan op basis van respect, wederzijdse belangen en gelijkwaardigheid. Maar dat zou ook moeten betekenen; niet op dezelfde, oude voorwaarden. Zo zal Europa gauw weer nieuwe vrienden maken.