Nieuwe partijen en hun ingebouwde zelfdestructie

Het blijft rommelen en imploderen.

Vandaag kondigde Diederik Boomsma, lid van de Tweede Kamer namens Nieuw Sociaal Contract (NSC), zijn overstap aan naar JA21. Hoewel hij zijn zetel niet meeneemt, krijgt hij een prominente positie op de kandidatenlijst van JA21 (plek 6). Deze overstap markeert de derde wisseling binnen NSC in korte tijd: eerder verruilden Agnes Joseph en Aant Jelle Soepboer hun lidmaatschap voor respectievelijk BBB en de Fryske Nasjonale Partij. 

Deze reeks van overstappen wijst op een dieperliggend patroon van instabiliteit binnen nieuwe politieke partijen in Nederland.

De dynamiek achter deze overstappen raakt aan structurele zwakheden die kenmerkend zijn voor relatief jonge politieke formaties zoals NSC, JA21 en BBB. Deze partijen weten vaak electoraal succes te behalen door hun vernieuwende retoriek en aantrekkingskracht op ontevreden kiezers. Echter, hun interne cohesie blijkt veelal ontoereikend om duurzame stabiliteit te waarborgen. Een belangrijke factor is het ontbreken van een diepgewortelde partijcultuur of een langdurige gezamenlijke geschiedenis, waardoor leden en vertegenwoordigers elkaar slechts oppervlakkig kennen. Dit belemmert de vorming van onderling vertrouwen en een collectieve identiteit. Daarnaast leiden conflicterende persoonlijke ambities van prominente figuren, die zichzelf vaak als potentiële leiders of boegbeelden profileren, tot interne rivaliteit en spanningen. Bovendien ontbreekt het deze partijen aan robuuste mechanismen voor conflictbeheersing, waardoor spanningen snel escaleren, publiekelijk worden uitgevochten en vaker leiden tot afsplitsingen dan tot constructieve oplossingen.

Nieuwe partijen worden vaak gevormd rond slechts een charismatische leider of een enkelvoudig thema, wat hen in eerste instantie aantrekkelijk maakt voor kiezers. Deze smalle basis blijkt echter kwetsbaar wanneer strategische keuzes moeten worden gemaakt of de centrale figuur het toneel verlaat. Het resultaat is een patroon van politieke volatiliteit, waarbij overstappen en afsplitsingen de stabiliteit van deze partijen ondermijnen. Voor kiezers kan deze dynamiek worden ervaren als een breuk met de beloofde vernieuwing, wat het vertrouwen in dergelijke partijen verder kan eroderen.

Boomsma’s overstap is derhalve geen geïsoleerd incident, maar een symptoom van een bredere trend van fragmentatie binnen de Nederlandse politiek. Stephan van Baarle houdt ook op als lijsttrekker vanwege een conflict met het bestuur. Het blijft rommelen en imploderen. Deze ontwikkeling roept fundamentele vragen op over de duurzaamheid van nieuwe politieke bewegingen en hun vermogen om kiezers blijvend te mobiliseren in ons versplinterd politiek landschap.