Nooit meer kiezen

Veertien zal ik geweest zijn toen mijn beste vriend en ik onze partij oprichtten. Hoe die heette en wat we precies wilden, ik heb er geen idee meer van, ik weet alleen nog dat we boos waren. Om er een etiket op te plakken: boze blanke pubers met minstens één ouder die niet in Nederland geboren was. Affiches waren ons ding, hitsig als we waren geworden door een naakte vrouw in een weiland met koe, affiches met spitsvondige leuzen waar we de school en wat naburige flats mee volplakten. Onze instrumenten waren schaar, lijm en een scherpe pen.

We schepten er een sardonisch genoegen in politici, maar vooral onze eigen leraren op de hak te nemen, hun politieke voorkeuren op te blazen, ze de verkeerde woorden in de mond te leggen. Politieke ambitie hadden we totaal niet, het idee ooit een land te willen besturen kwam geen moment bij ons op. Het was voldoende eer dat we de volgende dag al op het matje geroepen werden bij de directeur nadat hij klachten van buurtbewoners ontvangen had. En de kroon op ons werk kwam toen vervolgens de aardrijkskundeleraar moest verklaren dat hij geen communistische sympathieën had, dat was immers strijdig met de principes van onze christelijke school.

Knippen, plakken en ongein Knippen, plakken en ongein debiteren: anno 2017 allemaal vaardigheden die goed van pas komen voor een parlementariër. Meer en meer wordt de Tweede Kamer bevolkt door politici die Boer Koekkoek een fijnzinnig en erudiet man doen lijken. Toen op 3 februari de Kiesraad bekend maakte dat er 28 partijen zijn toegelaten tot de Tweede Kamerverkiezingen, liet zij ook weten dat drie partijen die hun kandidatenlijsten hadden ingeleverd, niet worden toegelaten, “omdat er verzuimen geconstateerd zijn”. Het ging om Respect!, de Vrouwen Partij en Trots op Nederland. Ze hadden de borgsom niet voldaan. Zo’n bericht kan gemakkelijk onopgemerkt blijven in het verkiezingscircus dat al maanden de wereld rondreist, maar mij frappeerde het. Ik stelde me voor hoe het idee voor zo’n partij een paar jaar eerder geboren was in een kroeg, waar enkele al dan niet benevelde geesten de handen ineensloegen en besloten een daad te stellen, de wereld te verbeteren. En dan stelde ik me voor hoe dat voelt – te stranden in het zicht van de finish omdat je de waarborgsom niet kunt voldoen. Het naadje van de kous wilde ik weten.

Trots op Nederland was het meest vocaal in zijn reactie. Lijsttrekker Sander van den Raadt liet tegenover de pers weten dat hij het “allemaal maar een poppenkast vond”. Hij voegde er nog aan toe dat je geen kans had om mee te doen in onze democratie als je arm was. En hij zat in zak en as – hij wilde al vanaf zijn achtste niets liever dan Tweede Kamerlid worden. Dat was stevige taal en hij had nu mijn volle aandacht. Was de Tweede Kamer een onneembaar bastion geworden voor wie niet tot een hogere kaste behoorde? Als ik het allegaartje volksvertegenwoordigers zo bekeek had ik niet die indruk. Maar ik ploos verder.

Om een politieke partij in te schrijven voor de Tweede Kamerverkiezingen heb je in 19 kieskringen minimaal dertig ondersteuningsverklaringen nodig en in de 20e, overzeese, kieskring tenminste tien. Daarnaast ben je een waarborgsom verschuldigd van 11.250 euro. Geen kosten dus maar een borg, en het bedrag komt terug als de partij ten minste 75% behaalt van de kiesdeler, het aantal stemmen dat nodig is voor één zetel. Die kiesdeler bedroeg in 2012 62.828 en schommelde ook bij eerdere verkiezingen tussen de 60.000 en 65.000, dus met 50.000 stemmen lijk je veilig te zitten.

Kosten en baten Natuurlijk is 11.250 euro een flinke som. Je kunt er grappen over maken en zeggen dat het voldoende was geweest als Van den Raadt in de zevenendertig jaar die verstreken waren sinds zijn achtste elke zondag 6 euro in een spaarpot had gestopt. Maar dat is verre van mij. Geld is een verraderlijk goedje, het verdampt waar je bij staat. Dan dacht ik terug aan die kroeg met de arme zielen die vervuld waren van een ideaal – had één van hen misschien een Tante Agaath die de som kon voorschieten? Tante moest toch te vermurwen zijn om de jongensdroom van de kleine Sander in vervulling te laten gaan. Bovendien moest ze gecharmeerd zijn van het rendement op de investering. Wie eenmaal verkozen is tot Tweede Kamerlid kan rekenen op een vergoeding van 7705,27 euro per maand, plus 8% vakantiegeld en 8,3% eindejaarsuitkering. Het salaris voor de meest riante parttime baan van het land, dat overigens niet salaris maar schadeloosstelling genoemd wordt, bedraagt daarmee ruim 107.000 euro bruto. Daar komen nog reis- en verblijfskosten bij, en 2652,25 euro beroepskosten (“vergoeding voor aan ambtsuitoefening verbonden kosten”), maar die lijken voornamelijk bedoeld om de eigen fiscus een hak te zetten. De uitdaging is om je minstens 3 maanden vast te klampen aan je zetel. Dan, als je bijvoorbeeld op een dag een nare hond in een bos tegenkomt, vertrek je met de noorderzon en strijk je gedurende 3 jaar en 2 maanden wachtgeld op: 80% van je salaris in het eerste jaar, 70% daarna, en al met al zo’n 250.000 euro bruto.

Campagnefinanciering Maar goed, geen suikerooms of –tantes voor Trots op Nederland, de Vrouwen Partij en Respect! dus, en uit de respectievelijke netwerken van gewezen gevangenisdirecteuren, Opzij-lezers en ondernemers met een zwak voor Oost-Europa kwam kennelijk al evenmin iets. Dan terug naar de basis: kon de achterban te hulp schieten? Kon een kijkje in de VS daarover misschien uitsluitsel geven? Nee-nee, niets over Trump, PAC’s, super PAC’s of de vage scheidslijn tussen directe en indirecte campagnefinanciering. In plaats daarvan keek ik naar Bernie Sanders en zijn campagne voor de Democratische presidentskandidatuur. Driekwart van de bijdragen die hij kreeg was kleiner dan 200 dollar. De gemiddelde donatie bedroeg 27 dollar, een slordige 25 euro. Met 25 euro per gift heb je 450 donateurs nodig voor de waarborgsom, minder dan de 580 ondersteuningsverklaringen die je nodig hebt om in alle kiesdistricten van de partij te zijn.

Misschien overtuigde dit Van den Raadt c.s. nog niet, en was dit nog te drempelverhogend. Daarom keek ik verder naar de groep waarvan je mag aannemen dat ze de minst draagkrachtigen van de samenleving zijn, de werklozen. Sanders haalde bij hen meer dan 14 miljoen dollar op. Amerika telt er 7,5 miljoen, zo’n 2 euro per werkloze dus en vertaald naar Nederland, met circa 500.000 werklozen, betekent dat 1 miljoen euro. Laten we aannemen dat een nieuwe partij 1% van de reikwijdte heeft die een Nederlandse Bernie Sanders heeft – veel minder moet het niet zijn als je uitzicht wil houden op een kamerzetel. Dat brengt je op 10.000 euro: de waarborgsom kan zowat al opgebracht worden door het meest armlastige deel van je achterban.

Struikelblok Zo’n waarborgsom mag dus nooit een struikelblok voor deelname aan de parlementsverkiezingen vormen. Als het dat toch is, betekent dat ofwel dat je het bedrag hebt, maar niet wilt riskeren, ofwel dat je het, alle brainstormsessies ten spijt, niet kunt opbrengen.

Niet willen is heel bedenkelijk: als je al niet in jezelf gelooft, waarom zouden anderen dat moeten doen? Niet kunnen is niet veel beter. Je zou die waarborgsom als een toelatingsexamen voor de Tweede Kamer kunnen zien. Hoe kan iemand, die er geen sjoege van heeft hoe hij zo’n som bij elkaar kan sprokkelen, zich een oordeel aanmatigen over de overheidsfinanciën, laat staan daarover meebeslissen of een visie ontvouwen op de toekomst van ons land?

Enfin, op 3 februari hadden Trots op Nederland en de Vrouwen Partij elk elf euro en vijfentwintig cent gestort. Gerdwin Lammers, lijsttrekker van Respect!, zocht op 30 december j.l. via Twitter 1125 donateurs van 10 euro. In het gunstigste geval leek hij dus zelf bereid 10 euro in zijn verkiezing te investeren. De Kiesraad besloot de drie partijen niet toe te laten.

Daarmee leek de kous af. Maar dat was buiten de waard gerekend. Trots op Nederland en de Vrouwen Partij kondigden onmiddellijk aan beroep tegen de beslissing van de Kiesraad in te stellen. Nu was ik er zeker van dat Van den Raadt, een zelf verklaarde “ervaringsdeskundige van het leven”, het noorden definitief kwijt was. De kosten voor de partij mogen dan nog beperkt blijven tot 333 euro griffierecht en wat halfbakken juridisch advies, je jaagt de Staat op een veelvoud van die kosten. De Raad van State maakte korte metten met de beroepen van de twee partijen en verklaarde ze op 13 februari ongegrond. Maar beide partijen gaan verder en zullen de zaak aanhangig maken bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Tuurlijk, geld speelt geen rol. Nee, trots op Nederland mogen ze van mij zijn, maar Nederland kan dit type trotse, vrouwvriendelijke en respectvolle uitvreters missen als kiespijn.

Effectbejag Geen salaris, maar een schadeloosstelling. Alles zit in dat ene woordje – schadeloosstelling. De notie verdienen is helemaal uit dat woord verdwenen. Onze kamerleden en aspirant-kamerleden mogen uit de staatsruif plukken, ze hebben er immers recht op als vergoeding voor schade die hen berokkend is, voor alle opofferingen die ze zich getroost hebben. Het zorgt ervoor dat het begrip geld, het besef van de waarde van geld erdoor verwatert. De mensen hebben je immers op hun knieën gesmeekt zitting te nemen in het parlement? Je hebt minzaam toegestemd en strijkt daarvoor in ruil een habbekrats op? Ga toch weg. In werkelijkheid heb je je in alle bochten gewrongen, je meningen, je principes heb je eindeloos bijgevijld of, indien nodig, botweg overboord gegooid, belust als je bent op effectbejag: alles, alles, om alsjeblieft maar gekozen te worden.

Verkiezingen zijn achterhaald en gevaarlijk. Verkiezingen zijn verworden tot een bonte optocht van publiciteitsgeile volksmenners, vazallen van Erdogan, lekkende kieswijzers en internettrollen, en aan het eind van de rit winnen de Russen. Laten we er toch mee stoppen. Verloot die Kamerzetels gewoon onder de bevolking. Koppel er een introductiecursus aan vast, met wat geschiedenis, aardrijkskunde, een vleugje wetenschap en technologie. En een opdracht om 12.000 euro in te zamelen voor een ideële organisatie. Democratischer kan het niet. En dan mag ook je weer met recht spreken over een schadeloosstelling, omdat je iemand één of twee jaar (meer niet) uit zijn professionele habitat haalt. Affiches, tweets, debatten, referenda, het hoeft allemaal niet meer, het zijn relikwieën uit het verleden.

Saskia Holleman heette de vrouw op die poster. Ze was mooi, ze belichaamde vrijheid en straalde iets van een oervrouw uit. Vier jaar geleden is ze gestorven. De PSP gebruikte de foto destijds zonder haar medeweten en wilde haar eerst niet betalen. Pas na veel getouwtrek en dreigen met juridische stappen kreeg ze er wat voor – 1250 gulden. Politieke partijen hebben altijd een moeizame relatie met geld gehad.