Nu zijn ongevaccineerden weer de stok om links te slaan

In NRC hield Arjen van Veelen een betoog om toch vooral begrip te hebben voor ongevaccineerden. Het was, zo benadrukte hij, een pleidooi voor nuance. Hij haalde mij aan als voorbeeld van hoe het niet moet en gaf daarbij zowel mijn woorden als standpunt verkeerd weer. Alle begrip, dat doen mensen die voor nuance pleiten wel vaker, de woorden van hun vermeende tegenstanders uit hun context of verband trekken. Ik ga me er nu vast ook schuldig aan maken. Een debat tussen lichtgrijs en ietsje lichter grijs discussieert immers zo flets.

Ik ben niet voor of tegen een vaccinatieplicht, want ik heb aan het begin van de crisis geconstateerd dat ik te weinig kennis van pandemieën bezit om een ter zake doend oordeel te vormen over maatregelen. Ik beperk me daarom tot het luisteren naar argumenten om te horen of die hout snijden en van welk frame ze uitgaan. Dat laatste is belangrijk want het is vaak bepalender voor meningen dan de argumenten. Als 2G-beleid wordt gepresenteerd als het afpakken van vrijheden van ongevaccineerden dan kijk je er anders tegenaan dan als het wordt gezien als het toekennen van vrijheden aan mensen die een vaccin nemen om de pandemie te bestrijden.

Als iemand op tv religie als argument gebruikt om zich niet te laten vaccineren en zegt dat hij zijn geloof belangrijker vindt dan het leven van zijn buurman maar vervolgens wel een plek opeist in het ziekenhuis als hij corona krijgt dan wijs ik er op dat een dergelijk standpunt weinig consequent is, ook vanuit christelijk perspectief. Je kunt die reactie polariserend noemen maar dan vraag ik me toch af wie daar eigenlijk mee begonnen was.

Van Veelen stelt dat er vanuit progressieve hoek te weinig naar ongevaccineerden geluisterd wordt. Dat lijkt me onzin, om het maar even bot te zeggen. Ook op Joop bieden we ruimte aan de meningen van ongevaccineerden, mits ze geen grote verzinsels verkondigen. Dat is trouwens een regel die voor iedereen geldt. We hebben zelfs een unieke oproep gedaan om met onderbouwde argumenten te komen tegen het 2G-beleid. Mijn persoonlijke ervaring is overigens dat het vooral de vaccinweigeraars zijn die niet willen luisteren naar kritiek of argumenten. Niet alleen in het publieke debat, ook in persoonlijke gesprekken. Halsstarrigheid wordt gezien als deugd.

In zijn essay haalt Van Veelen een bekende conservatieve truc uit, hij werpt zich plots op als pleitbezorger van de verworpenen der aarde en bekritiseert daarmee progressieven. Dat doet rechts vaker, gediscrimineerde groepen in de samenleving gebruiken om links om de oren te slaan. Ze zijn bijvoorbeeld plots heel erg voor vrouwenrechten als ze daarmee moslims denken te kunnen bashen en vooral ook linkse burgers die zich daar te weinig tegenaan zouden bemoeien. Om vervolgens als je even niet oplet vrouwenrechten in te perken, zoals bij een medische ingreep als abortus.

De linkse vrienden van Van Veelen polariseren het debat over ongevaccineerden, constateert hij. “Ik zie het ook al een poosje in mijn eigen weldenkende, progressieve bubbel. Klassieke deugden als nuance, kalmte, begrip, verdraagzaamheid, nieuwsgierigheid: ze lijken ingewisseld voor scheldkanonnades en populisme. En dat baart me meer zorgen, omdat ik van hen beter had verwacht.”

Vervolgens neemt hij het op voor een groep ongevaccineerden, de inwoners van achterstandswijken in Rotterdam-Zuid, slachtoffers van de toeslagenaffaire. Zij laten zich niet vaccineren door sociale afstand, betoogt hij: “Ik snapte het zelf ook pas, toen ik laatst bij toeval mijn Marokkaans-Rotterdamse overbuurvrouw sprak. Ik groette haar weleens, maar hoorde pas onlangs dat ze al die jaren gebukt is gegaan onder de Toeslagenaffaire. Ze had jaren nauwelijks geld voor eten voor de kinderen. Inmiddels was de financiële stress voorbij. Wat bleef was: angst. Ze durfde nog steeds nauwelijks een handtekening ergens onder te zetten. Ze is door schade en schande schuw. U mag raden of ze is ingeënt.”

Het kan aan mij liggen, misschien ben ik selectief doof, maar kritiek vanuit linkse hoek op ongevaccineerden in een achterstandspositie hoor ik eigenlijk nooit. Ja, wel pleidooien dat die groepen veel intensiever benaderd moeten worden. Zoals Aletta Jacobs begin vorige eeuw van deur tot deur trok om voorlichting te geven over geboortebeperking. Als er kritiek klinkt op de ongevaccineerden in achterstandswijken dan komt die uit de welbekende rechtse kringen die mensen met een migratieachtergrond standaard tot zondebok maken van alle problemen.

Links maakt zich wel kwaad over de bekende fascisten en het deel van de bevolking dat met hen heult, zoals de zogeheten samenzwevers, yoga-types die onder het mom van liefde vooral extreemrechts omarmen. Het is een zeer zorgelijk monsterverbond. Van Veelen, duidelijk op zoek naar nuance, bagatelliseert dat. De progressieve verontwaardiging over een massa-demonstratie die vanuit extreemrechtse hoek werd georganiseerd ging, zo beweert hij, “vooral over één man die een galg bij zich droeg. De meest atypische van al die tienduizenden demonstranten kreeg de meeste aandacht. Zie je wel, wie tegen het coronabeleid is, is een enge extremist.” Dat er demonstranten met jodensterren meeliepen bijvoorbeeld, laat hij achterwege. Logisch, dan is het wat makkelijker om genuanceerd over te komen.

In het debat over maatregelen als de vaccinatieplicht wordt, ook door Van Veelen, als argument gebruikt dat die polariserend zouden werken. Maar is dat eigenlijk wel zo? Je kunt net zo goed beargumenteren dat het uitblijven van die plicht zorgt voor polarisatie. Nu moeten de burgers het steeds onderling blijven uitzoeken. En dat leidt voortdurend tot discussie en die is in de praktijk al snel ongemakkelijk, om het voorzichtig uit te drukken. Ja, een plicht is niet fijn maar vaak wel effectief. Denk aan de leerplicht. Die werd ingevoerd om mensen – vooral uit lagere klassen – te dwingen hun kinderen naar school te sturen. Daar hebben die lagere klassen uit de maatschappij veel baat bij gehad. Het was ook een effectieve manier om een eind te maken aan die andere misstand, kinderarbeid.

Hetzelfde gaat wellicht op voor een vaccinatieplicht. Op de ic’s liggen veel mensen uit achterstandswijken. Het is veelal geen eigen keuze zich niet te laten vaccineren. Soms worden ze door hun kinderen, die verhalen op sociale media geloven, overgehaald geen vaccin te nemen. Anderen zijn er gewoon niet toe in staat een afspraak te maken. Deze mensen zijn op alle fronten slachtoffer en vermoedelijk zeer gebaat bij een plicht, afhankelijk van hoe die vorm krijgt. Daarbij moet inderdaad niet vertrouwd worden op een boetesysteem en andere methodes van de harde aanpak die de afgelopen decennia onder het mom van ‘weg met het slachtofferdenken’ zijn ingevoerd.

Je helpt de onderklasse in ieder geval niet door te zeggen dat het wel ok is dat ze geen vaccin nemen. tenzij je hen natuurlijk wilt gebruiken om het gedrag van de bewust ongevaccineerde vrienden uit je rechtse bubbel goed te praten.