Of we even netjes jouw mensenrechten in twijfel mogen trekken op tv

Op 8 oktober schoven Sylvana Simons, Joop van den Ende, Fleur Agema, Hans Kraay jr., Rob Jetten en Peter Kanne aan bij Pauw en de Wit.

Rob Jetten deelde daarna een fragment met de trotse boodschap dat hij wil leven in een Nederland waar Sylvana Simons en Fleur Agema “fel met elkaar in debat kunnen.” Het klinkt als een lofzang op de vrije meningsuiting, maar het is vooral een toonbeeld van politieke schijnheiligheid. Want terwijl D66 en Volt elkaar ideologisch nauwelijks ontlopen, weigert Volt een klimaatdebat met Forum voor Democratie — waar ik eerder dieper op ingegaan ben. Zie dit artikel ook als een vervolg op dat stuk.

Sommigen zullen het zien als lef van Rob Jetten, dat hij op tv wil aantonen dat fascisme, klimaatontkenning, racisme, etc. verdraaid slechte ideeën zijn. Waarom hoor je die mensen nooit of we moeten bespreken of jonge aarde creationisme onderwezen moet worden op basisscholen, dat de aarde wel daadwerkelijk rond is, en evolutie wel een valide theorie is? Dit is met zo onwetenschappelijk als bijvoorbeeld klimaatverandering door de mens ontkennen. Waarom moeten klimaatontkenners wel gehoord worden en zij niet?

Worden jonge aarde creationisten de mond gesnoerd omdat ze geen podium krijgen? In het artikel over Dassen zijn besluit gaf ik aan, dat artikel 7 van de grondwet niet een middel is, waarmee jij anderen kan dwingen jou een plek aan de talkshowtafels te geven. Natuurlijk niet — we begrijpen intuïtief dat het absurde niet opeens respectabel wordt door het uit te nodigen aan tafel. Het is zodat de staat jou niet kan onderdrukken vanwege jouw mening.

Toch verliezen we dat besef zodra het gaat over klimaatontkenners of mensen met een deportatiehonger. Bij creationisten snappen we dat de staat hen niet onderdrukt, maar gewoon weigert hun nonsens te verheffen tot debat. Bij extreemrechts vergeten we dat onderscheid. Daar wordt het theater van ‘hoor en wederhoor’ een dekmantel voor normalisering. Zo wordt een false balance verkocht als journalistieke neutraliteit en fatsoen.

Nergens ga ik pleiten dat we met zijn allen middelvingers naar elkaar moeten opsteken. Maar er was wel opvallend nieuws dat precies laat zien hoe ‘fatsoen’ als afleidingsmanoeuvre werkt. Tijdens een raadsvergadering in Den Haag stak een activist van Extinction Rebellion zijn middelvinger op naar burgemeester Van Zanen uit protest tegen politiegeweld tegen vreedzame demonstranten. Raadsleden reageerden woedend en riepen op tot strengere gedragsregels in de raadzaal. Ook in het nieuws ging het niet meer of het geweld valide of niet valide was, maar over de middelvinger, want dat is niet fatsoenlijk, dus we gaan het hebben over de vorm in plaats van de inhoud.

In het fascistische Italië werd zelfs beleefdheid politiek. Zoals Piera Molinelli laat zien, verbood Mussolini in 1938 het gebruik van lei — de beleefdheidsvorm die afstand en respect uitdrukt — omdat die “serviel, vrouwelijk en buitenlands” zou zijn. Italianen moesten voortaan het mannelijke tu of voi gebruiken. Zie ook hoe bijvoorbeeld Martin Bosma in debat mensen de mond snoert bij het gebruik van de extreemrechts, omdat het onfatsoenlijk zou zijn ‘om iemand zo weg te zetten'. Zo wordt de vorm belangrijker dan de inhoud, omdat de inhoud eigenlijk niet meer besproken mag worden.

Zo zit ik met de vraag hoe een respectvol debat eruitziet. Voeren we straks gesprekken over of je ongedocumenteerden nog wel een kop soep mag brengen zonder gevangenisstraf — zolang we maar beleefd blijven? Gaan we ‘netjes’ discussiëren of gaybrapaden net zo erg zijn als swastika’s, zolang niemand ‘fuck’ zegt? Gaan we met een glimlach bespreken of transmensen onze kinderen homo willen maken? Of hoe we vluchtelingen zo fatsoenlijk mogelijk kunnen laten verzuipen? En dit niet in besloten kring, maar allemaal — keurig — op tv. Oh, wacht! Dat doen we al!

En zijn mensen anders gaan denken omdat we in zogenaamd ‘felle debatten’ hun ideeën met wetenschap hebben ontkracht? Nee. Het extreemrechtse blok werd alleen maar luider, brutaler en mediagenieker. Uit onderzoek blijkt juist dat een cordon sanitaire — isolatie zonder negeren in plaats van platformen — wél effectief is. Maar luistert de Nederlandse politiek of journalistiek naar de wetenschap? Nee. We houden liever vast aan het sprookje van idioterie een platform geven, terwijl dat debat allang gekaapt is door idioten. We doen alsof Pim Fortuyn gematigder was dan deze nieuwe lieden, maar zijn doorbraak kwam doordat hij aan artikel 1 van de Grondwet wilde morrelen — een directe aanval op onze Nederlandse identiteit, verpakt als redelijkheid, omdat hij esthetiek en welvaart toonde.

Met zijn Jaguar en chauffeur positioneerde Fortuyn zich als oud geld met een vleugje queer flamboyantie. Daardoor werd zijn mening als veel fatsoenlijker beschouwd dan die van iemand uit een woonwagenkamp. Die tactiek nam Baudet over — hetzelfde esthetische flexen onder de vlag van beschaving. Ook in het fascisme was die strategie bekend: elegantie als alibi. Zo kun je onder de banier van fatsoen de grootste hufter blijven. Baudet werd niet ontmaskerd toen hij over ‘boreaal Europa’ sprak, maar pas toen hij betrapt werd op antisemitisme. Inhoudelijk was dat niet kwaadaardiger dan zijn andere racistische uitspraken, maar esthetisch wél onvergeeflijk — omdat het te direct herinnerde aan de Tweede Wereldoorlog.

“Fatsoen moet je doen,” zei Jan Peter Balkenende ooit. Hij regeerde zelf met de LPF, die vanaf het begin af aan wilde morrelen aan artikel 1. Deden mensen maar fatsoen — want fatsoen gaat zelden over daden, alleen over de toon waarop je ze verpakt. Zo wordt het een schild waarmee gevaarlijke onzin kan worden opgepoetst tot redelijkheid, en macht zichzelf kan beschermen tegen kritiek. Fatsoen is de witte handschoen waarmee je vuile politiek onschuldig laat lijken. Het laat onderdrukking eruitzien als een paradijs, totdat jij van de Boom der Kennis eet en eruit wordt gegooid.

We hoeven niet onfatsoenlijk te zijn, maar wel eerlijk — en eerlijkheid klinkt zelden netjes. Fatsoen vraagt om vorm; rechtvaardigheid vraagt om moed. En zolang het eerste zwaarder weegt dan het tweede, gaat het onmogelijk worden om de democratie en rechtsstaat te beschermen, want fascisten kunnen heel fatsoenlijk hun leugens verkondigen — met een stropdas en een glimlach als het moet.