Ogenschijnlijke rust bij de Nationale Herdenking op de Dam

Verdeeldheid, woede, vervreemding, wantrouwen.

De controverse over het toestaan van het herdenken van Palestijns oorlogsleed tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei is een uiting van diepgaande verdeeldheid binnen de Nederlandse samenleving over de Gaza-oorlog. Maar dat niet alleen: de acceptatie van de legitimiteit van Israël als Joodse staat is omstreden. Velen zijn het oneens met Nederlandse gevoerde Israël-/Palestina-beleid. En dat alles heeft verdergaande repercussies dan het directe beleid over Israël en Palestina.

De rust tijdens de plechtigheid op de Dam was een ogenschijnlijke rust.

De emoties lopen hoog op bij medestanders van zowel Israël als Palestina. Sinds 7 oktober 2023 voedt een niet aflatende stroom van nieuws met beelden van vernietiging en leed dit heftige gevoel. En dit gebeurt nog meer als je persoonlijk betrokken bent bij Israël of Palestina. Betrokkenheid doordat je daar kinderen, familie of vrienden hebt. Of wanneer je in Nederland Palestijnse vluchtelingen kent met wie je je solidair voelt. Of wanneer je aan Israël of Palestina gerelateerde sterke religieuze of andere diepe persoonlijke of politieke gevoelens en overtuigingen hebt. De strijd tussen Israël en Palestina maakt dan deel uit van je identiteit. Hoe je jezelf ziet en hoe je ook door anderen wordt gezien. De oorlog komt dan heel dicht bij je.   

Mensen van zeer diverse politieke en etnische herkomst zijn woedend, verontwaardigd, voelen zich gediscrimineerd, genegeerd en weggezet. Zowel Nederlandse Joden als Islamitische Nederlandse nazaten van immigranten zien zich in de knel komen. Velen zien hun angst of latent wantrouwen bevestigd dat zij er in Nederland niet echt bij horen. Dat hun positie wankel is. Dat beïnvloedt ook het standpunt in de discussie of Palestijnse slachtoffers in het kader van de Nationale Herdenking herdacht mogen worden.

Maatschappelijke afstand. “Innere Emigration”
De auteur Sinan Çankaya schrijft in zijn in zijn recente boek “Galmende geschiedenissen” hoe de reactie in Nederland op de Gaza-oorlog bij hem tot mentale afstand / vervreemding van de Nederlandse samenleving leidt. Hij schrijft dat zijn razende stem over wat hij als een genocide op het Palestijnse volk beschouwt noch door hem geuit of door anderen gehoord mag worden (in mijn woorden samengevat). Dit doet mij denken aan de “Innere Emigration” van anti-nazistische Duitsers in de 30er jaren. Zij trokken zich fysiek en mentaal terug uit het openbare leven. Ik denk, dat Sinan Çankaya niet de enige is die zich vervreemd en buitengesloten voelt. Hij spreekt voor velen met een immigratieachtergrond en een vergelijkbare geschiedenis. Ik vind dat meer dan verontrustend.

Bij veel Joden gebeurt iets vergelijkbaars. Het idee onder Joden wordt sterker dat het antisemitisme terug is van weggeweest. Ik verwacht dat onderzoek zal aantonen dat dit idee onder Joden over toenemend antisemitisme inderdaad meer wijdverspreid wordt. Ik ben benieuwd naar onderzoek over hoe Joden deze ontwikkeling motiveren en verklaren. Het voert te ver om hier diepgaand op in te gaan. 

Voorwaardelijke acceptatie
Het blijft deels lastig om “objectief of met afstand ” te oordelen als je er middenin zit. Maar de beleving van vandaag levert ook informatie op. Welnu, ik hoor en zie in mijn eigen Joodse omgeving, dat velen in de niet Joodse omgeving rondom hen worden geconfronteerd met een woede over Israël. Een woede en afkeuring die zich misplaatst richt tegen hen als Nederlandse Joden. Men vertelt hoe men bij vrienden of op het werk en zeker ook op school en de universiteit onaangenaam hinderlijk ter verantwoording wordt geroepen over wat Israël doet of juist nalaat. Je bent een “acceptabele Jood” als je het oneens bent met het Gaza-beleid van de Israëlische regering; en natuurlijk het Israël-beleid van Trump afwijst. Het helpt als je op zijn minst zegt, dat je het Palestijns lijden ook verschrikkelijk vindt. En je wint valse “brownie points” als je het G -woord in relatie tot Israël gebruikt. Ja, genocide dus. Misschien kom je er mee weg als je het minder sterke woord “oorlogsmisdaad” in de mond neemt. En als je dat niet doet, voel je de afstand tot de ander groeien. En je gevoel bedriegt je dan niet. Lastig als je dagelijks met die collega’s aan de lunch zit of je als jonge Joodse puber in een klas moet staande houden.

Velen voelen de druk tot verbergen van hun Joodse identiteit en/of hun nauwe verbondenheid als Jood met Israël. Zij trekken zich meer of minder terug, hullen zich in enig stilzwijgen en voelen meer of minder onveiligheid, afstand, reserve, verlies van spontaniteit in het dagelijks contact met niet-Joden in door hun als onveilig beschouwde situaties. Er gaat zo iets wezenlijks kapot in het maatschappelijk harmonisch samenleven. Als je aan die druk toegeeft tenminste.

En dat is mogelijk extra pijnlijk als je ook als Jood zelf kritiek hebt op Israël. Kritiek die velen in Joodse kring onderling wel bediscussiëren, maar meestal niet daar buiten. En die stilte over eventuele kritiek op Israël in de buitenwereld heeft wel degelijk historische wortels die alles met de Joodse geschiedenis te maken heeft. Wortels die onder de huidige druk verzwakkend bloot zijn komen te liggen. 

Dat is dus die “Innere Emigration” waar het boek van Sinan Çankaya mij aan deed denken. Foute boel!
En wat doe ik dan zelf in een dergelijke situatie? Ik denk dan “je kan mij de pot op”! Ik heb mijn opvattingen en die deel ik wanneer ik dat wil. En niet tegen mijn zin. Maar ja, ik ben 75 jaar, gepensioneerd, gerijpt en door het leven gehard. Maar ik zie wel wat er bij jongeren om mij heen gebeurt. Of bij de wat meer timide, introverte, verbaal zwakkere mensen. 

Spiegelbeeldige positie
Ik vind dit als het om Joden gaat even idioot en afkeurenswaardig als wanneer willekeurige islamitische Nederlanders zich moeten verantwoorden voor de daden van de “Islamitische Staat” of welke jihadist dan ook. En dat laat onverlet, dat velen zich onontkoombaar nauw verbonden moeten kunnen blijven voelen met wat in de Arabische wereld of Israël gebeurt. Die wereld daar is deel van wie je hier bent. Je bent Nederlands staatsburger en je behoort als zodanig te worden behandeld. Ongeacht met wie je je etnisch identificeert of welke politieke of religieuze overtuiging je hebt.

No Jews, no News: antisemitisme en misplaatst tegen Joden gerichte woede over Israël
De uitspraak “No Jews, no News” refereert aan de hoge symbolische en nieuwswaarde in de westerse, christelijke wereld voor alles wat met Joden te maken heeft. Een deel van de aandacht voor Palestijnen in de westerse wereld heeft of had er mogelijk mee te maken dat de Palestijnen “meeliftten” in de onevenredige westerse aandacht voor Israël en Joden. De vroegere irreële kritiekloze bewondering voor Israël sloeg om in een tendens tot toenemende en breed gedeelde afwijzing van alles wat Israël doet. Deels terecht of onterecht. 

Leidt deze omslag in het beeld van wat Israël als Joodse staat is en in Gaza doet tot een realistische en genuanceerde verontwaardiging? Of leidt deze omslag tot een misplaatste tegen niet-Israëlische Joden gerichte verontwaardiging? Of leidt het zelfs tot gegeneraliseerde haat of antisemitische afkeer en buitensluiting? 
Wellicht van alles wat. De grenzen tussen het het een en het ander overlappen ook. 

Politieke olie op het vuur
Het wordt nog erger wanneer leidende politici willens en wetens olie op het vuur gooien om hun populistische vuil te spuien. De steun aan Israël wordt dan gebruikt om de autoritaire ideologie, de anti-islam- en anti-immigratie-agenda te versterken. Wilders doet dit. Deels uit overtuiging, maar ook omdat het in zijn politieke kraam past. Netanyahu speelt dit spel leugenachtig en opportunistisch mee waar hij innige steun zoekt bij door en door foute politici zoals Orban of Trump. Foute autoritaire politici die zelf niet vies zijn van het zelf rechtstreeks uiten of via anderen in hun entourage doen stimuleren van het verspreiden van antisemitisch vuil.  

Mogelijk zien Trump en Orban in Israël als Joodse staat de gewetenloze, gewiekste Jood die hun politieke en belangen dient. Dat is eerder vertoond in de geschiedenis. Het blijft speculeren, want Trump noch Orban laat het achterste van zijn tong zien. 

Netanyahu brengt het Joodse volk op langere termijn ernstige schade toe door  zich zo opportunistisch en hecht te binden aan fascistoïde politici. Hij plaatst Joden wereldwijd op een gevaarlijke plek in de toekomstige noodzakelijke strijd om de liberale democratie te verdedigen tegen en het fascistoide populisme.

En oh ja, wat vind ik zelf nu in die discussie over het herdenken van Palestijns leed? Bij een Nationale Herdenking horen grenzen. Maar starre afwijzing ondermijnt de herdenking op 4 mei.