Onvoorstelbaar en onverteerbaar dat zulk antisemitisch en racistisch geweld kan plaatsvinden

Ons antwoord moet bestaan uit de hardnekkige en onvermoeibare voortzetting van onze strijd voor beschaving

Toespraak bij Herdenking Joodse Arnhemmers

Vandaag herdenken wij, net als elk jaar, de 1500 Joodse Arnhemmers die de Holocaust niet overleefden.
Gewone stadgenoten die het slachtoffer werden van uitzonderlijke onverdraagzaamheid en redeloze haat.
De haat die mensen verandert in zondebokken. Die bevolkingsgroepen als minderwaardig afschildert. Die menselijkheid offert aan barbarij.

Onlangs hebben we voor sommigen van hen nieuwe Stolpersteine geplaatst. Dat betekent dat we de herinnering aan weer meer Joodse Arnhemmers hebben vastgelegd in de straten van hun eigen stad. Ik zie de populariteit van de Stolpersteine als een teken van beschaving.

Een paar dagen geleden was ik op het Olympus College. Het Olympus heeft het stokje overgenomen van het Beekdal voor de estafette-herdenking van de Holocaust. Het kofferproject, wordt het ook wel genoemd, uiteraard afgeleid van de koffer van het gedenkteken Laatste Bagage.

Weer was ik onder de indruk van de unieke Holocaust-projecten op Arnhemse scholen. Omdat scholieren leren over deze trieste episode in de geschiedenis, die ook Arnhem niet bespaard bleef. Maar ook omdat leerlingen en docenten samen, ondersteund door Joods Monument Arnhem, steeds weer creatieve vormen vinden om de Arnhemse Joden eer te bewijzen. Soms op kunstzinnige wijze, soms in een meer journalistieke vorm. Altijd op een leerzame, respectvolle, humane manier. En bovendien blijkt dat de aandacht voor de Holocaust op de scholen niet verdwijnt nadat zij het stokje hebben doorgegeven. Ook dat is verheugend.

Ik ben dan ook heel blij dat er vandaag scholieren aanwezig zijn. Van alle drie de scholen die tot nu toe hebben meegedaan aan het kofferproject: het Thomas a Kempis College, het Beekdal Lyceum en het Olympus College. Het is ontzettend belangrijk dat ook jullie hier zijn. Want herdenken gaat niet alleen over het verleden, maar ook over de toekomst. En als jongeren zíjn jullie de toekomst. Deze herdenking moet geen ritueel zijn dat langzaam uitdooft naarmate de tijd verstrijkt. Deze herdenking moet léven, en kan dus niet zonder de jeugd.

Want de Holocaust is een historisch en moreel ijkpunt en dat moet zo blijven. Daarom gaan we in Arnhem méér activiteiten organiseren om kennis en bewustwording over de Holocaust bij jongeren te vergroten. We zijn bezig met de uitwerking, in elk geval zullen er reizen naar Auschwitz en andere herinneringscentra op het programma staan. De rode draad die loopt door het plaatsen van struikelstenen en de verschillende activiteiten van en voor jongeren, is het vieren van de menselijkheid. Het krachtigste tegengif voor de ultieme ontmenselijking van de Holocaust.

Vandaag herdenken we Joodse Arnhemmers die vermoord werden in de Tweede Wereldoorlog. Maar we herdenken ook wat er kan gebeuren als we elkaar niet meer als mensen zien. De Holocaust is wat dat betreft de gruwelijkste les. Een les die uniek is in de geschiedenis, die altijd in het collectieve geheugen moet blijven. Je hoeft de oorlog niet meegemaakt te hebben om die les te onthouden.

Die les is nu belangrijker dan in lange tijd het geval was. Helaas bleek dat afgelopen week opnieuw bij de afschuwelijke rellen in Amsterdam. Het is onvoorstelbaar en onverteerbaar dat zulk antisemitisch en racistisch geweld vandaag de dag in Nederland kan plaatsvinden. We zagen hartverscheurende beelden die woede, pijn en onbegrip teweegbrachten. Die oude wonden hebben opengereten en nieuwe hebben veroorzaakt. We zagen de ontmenselijking waarvan we hoopten dat we die achter ons konden laten. En die we ook zien in de oorlogen en de verwoesting die we elders op de wereld zien.

Ons antwoord moet bestaan uit de hardnekkige en onvermoeibare voortzetting van onze strijd voor beschaving. Voor tolerantie. Voor mensenrechten. Voor de vrijheid om te zijn wie we zijn. Ik roep iedereen, in en buiten Arnhem, op om zich bij onze strijd aan te sluiten.

Herdenken is daarvoor cruciaal. Om te blijven beseffen dat er destijds geen ‘slachtoffers vielen’, maar mensen vermoord werden. Niet toevallig, niet per ongeluk, maar als gevolg van doelgerichte vernietiging op industriële schaal. Gericht tegen verschillende bevolkingsgroepen, maar in het bijzonder tegen de Joden.

De leerlingen van het Olympus College hebben afgelopen week iets bijzonders gedaan. Ze hebben een interactieve kaart gemaakt. Op die kaart kun je tientallen personen aanklikken. Als je dat doet, krijg je het een filmpje over een Joodse Arnhemmer die in de oorlog is vermoord. Leerlingen van nu hebben onderzoek gedaan naar de levens van hun leeftijdgenoten van toen. Waar woonden ze, op welke school zaten ze, wat deden ze in hun vrije tijd, op welke plaatsen kwamen ze.

Al die jongeren waren Joodse slachtoffers. Maar het project toont hen ook als levende Arnhemmers. De leerlingen van het Olympus dragen daarmee een boodschap uit die het tegenwicht vormt van de Holocaust. Namelijk dat elk slachtoffer méér is dan de vertegenwoordiger van een bevolkingsgroep, godsdienst of land.
Dat elk slachtoffer bovenal een individu is.
Voor die boodschap staan wij.
Het is de boodschap die de wereld steeds weer moet horen.
De boodschap die wij vandaag uitdragen door samen onze Joodse stadgenoten te herdenken die omkwamen in de Holocaust.

Want wat toen gebeurde, mag nooit meer gebeuren.