Ook gezondheid behoort tot het terrein van de geopolitiek

“Investeren in het mondiale Zuiden is verlicht eigenbelang.” Wat een sterke formulering van Bert Koenders, voormalig minister van Buitenlandse Zaken, vorige week in het Financieele Dagblad. Aanleiding voor het interview was het advies dat hij als voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) uitbracht over de rol die Nederland en de EU spelen op het wereldtoneel.

De kern van zijn verhaal: het aandeel van het mondiale Zuiden in de wereldeconomie steeg de afgelopen jaren fors. Met name China en India zijn hier de motor achter; zij investeren en profiteren van de opbrengsten, terwijl het rijke mondiale Noorden afwacht. Volgens de VN-conferentie inzake Handel en Ontwikkeling (UNCTAD) zal de handel tussen zuidelijke landen onderling de komende vijf jaar zelfs gelijk zijn aan die tussen noordelijke landen – voor het eerst in pakweg drie eeuwen. Conclusie: het evenwicht op geopolitiek vlak in de wereld is veranderd.

Het advies van de AIV luidt dan ook dat Nederland en de EU dringend de banden moeten aanhalen met landen in het mondiale Zuiden. Met name door te investeren in het werk van ambassades, in plaats van die te sluiten – zoals het huidige kabinet op korte termijn in tenminste vijf landen van plan is. Want door op voet van gelijkwaardigheid samenwerking te zoeken met het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties aldaar, kunnen we onze belangen veiligstellen.

Als directeur van de Nederlandse vestiging van een grote Afrikaanse gezondheidsorganisatie, hoor ik niets liever dan zo’n oproep om als gelijken samen te werken met het mondiale Zuiden. Vooral als die komt van het AIV: een gezaghebbende organisatie waar het kabinet verplicht op moet reageren. 

Ik zou alleen graag iets toevoegen, want één punt ontbreekt: handel en economie kunnen pas echt floreren als de bevolking gezond is. Als er ook aandacht komt, met andere woorden, voor de volksgezondheid in die landen. 

We zien in Afrika, waar wij werken, namelijk maar al te goed hoe zwakke, overbelaste zorgsystemen ontwikkeling tegenhouden. Ondertussen blijft Nederland samenwerking met het mondiale Zuiden zien in termen van handel en grondstoffen: ontwikkelingssamenwerking wordt afgeschaald, maar we willen wél profiteren van groeiende markten. Dat is kortetermijndenken, en een voortzetting van een oud patroon: wij halen, zij leveren. 

Daarnaast tonen recente uitbraken van Ebola en Mpox, en daarvoor Covid 19, aan dat onvoldoende investeringen in gezondheid wereldwijd grote economische gevolgen heeft. Lokale zorgsystemen raakten overbelast, markten stokten en internationale handel werd hard geraakt.  Investeren in gezondheid is dus niet alleen een belangrijk humanitair doel – wat voor ons uiteraard de belangrijkste drijfveer is – maar ook nodig om geopolitieke risico’s te beperken en handelsbelangen te beschermen. 

Het is nu aan de huidige demissionair VVD-minister David van Weel om dit ‘verlichte eigenbelang’ in de praktijk te brengen. En dan graag wel inclusief de notie dat óók gezondheid behoort tot het terrein van de geopolitiek.