Ook het WK schaak in bezet Oost-Jeruzalem verdient afkeuring

Even leek het erop dat met de jarenlange ophef rond het WK voetbal in Qatar het thema sport en mensenrechten voortaan de aandacht zou krijgen die het verdient. Sportbonden die nu nog toernooien organiseren op plaatsen waar de mensenrechten worden geschonden zouden kunnen rekenen op harde kritiek, was de verwachting. Niets blijkt echter minder waar. Waar de nieuwsprogramma’s en talkshows nog altijd niet over Qatar raken uitgepraat, wordt aan toernooien in andere mensenrechtenspookhuizen schouderophalend voorbijgegaan.

Een voorbeeld. Op 20 november begon niet alleen het WK voetbal, maar ook het WK schaak voor landenteams. Het toernooi is door wereldschaakfederatie FIDE toegewezen aan Israël, dat als locatie een Israëlisch hotel in Oost-Jeruzalem koos, het Palestijnse stadsdeel dat het al 55 jaar bezet houdt en koloniseert. De Israëlische overheersing gaat gepaard met rechtenschendingen van de buitencategorie en is door alle VN-organen en tientallen mensenrechtenorganisaties – ook Israëlische – veelvuldig publiekelijk veroordeeld. Het hotel waar de schakers spelen en verblijven staat op land van een Palestijnse familie dat door Israël is geconfisqueerd.

Het behoeft geen betoog dat deelname aan het toernooi neerkomt op normalisering en verdieping van het onrecht. Het lijdt ook geen twijfel dat Israël het juist met die bedoeling in Oost-Jeruzalem heeft georganiseerd. Niettemin stemde de FIDE in met de locatie en besloot de Nederlandse Schaakbond het sterkst mogelijke nationale team af te vaardigen. De internationals werden voor een moreel dilemma geplaatst: wilden ze voor Nederland uitkomen, dan moesten ze geen last hebben van een geweten. Ten minste één topschaker weigerde in Oost-Jeruzalem te spelen.

Reglementen van sportbonden blijken in zo’n geval van weinig waarde. In haar statuten (artikel 4) keurt de FIDE ‘elke vorm van discriminatie af’ en belooft ze ‘alle internationaal erkende mensenrechten te eerbiedigen en de bescherming van deze rechten te bevorderen’. Eerder dit jaar werden Rusland en Belarus op grond daarvan zonder pardon uitgesloten van toernooien, als straf voor de Russische inval in Oekraïne. ‘FIDE veroordeelt elk gebruik van militaire middelen om politieke conflicten op te lossen’, heette het toen. Dat is een adequate beschrijving van wat er in Jeruzalem aan de hand is, maar nu bleven de statuten in de kast.

Op haar website gaat de FIDE nog een stap verder door te schrijven dat het toernooi ‘in Israël’ plaatsvindt. Daarmee bestempelt ze Oost-Jeruzalem ten onrechte tot Israëlisch grondgebied en vertrapt ze de Palestijnse rechten op de stad. Even schrijnend is een toeristische lofzang op Jeruzalem, waarin aan 55 jaar bezetting en de Palestijnse bevolking geen letter wordt gewijd. Dat is meer dan wegkijken van onrecht: het is propaganda.

Wat de FIDE en de Nederlandse Schaakbond tot dit extreme staaltje sportwashing heeft bewogen is onbekend. Protesten van Palestijnse en andere organisaties zijn tot dusver onbeantwoord gebleven. The Rights Forum, waar ik werkzaam ben, heeft de FIDE per brief opgeroepen het WK te verplaatsen naar Den Haag, en drong er bij de Schaakbond op aan zich daarvoor in te zetten en het toernooi in Oost-Jeruzalem hoe dan ook te mijden. De bond kondigde aan met een officiële reactie te komen, maar die bleef uit.

De langdurige en hevige commotie rond het WK voetbal in Qatar leek de opmaat tot structurele aandacht voor het thema sport en mensenrechten, een positieve ontwikkeling. Het WK schaak in Oost-Jeruzalem laat echter zien hoe beperkt de impact op de sportwereld is en hoe schaakbonden de mensenrechten in het ene geval beschermen, maar in het andere meewerken aan schendingen. Het helpt dan niet dat de maatschappelijke verontwaardiging en kritische berichtgeving even selectief zijn.

cc-foto: Steve Buissinne