Over het aanbrengen van leuzen op het Nationaal Monument

Van “Jannen vegen Dam schoon” tot “Never again is now”

Afgelopen zaterdag maakte een persoon zich op de Dam los van de pro-Palestinademonstratie en spoot in rode verf “Never again is now” op het Nationaal Monument. De  activist droeg een baard en een mouwloze jurk met daaronder een lange broek, zich op die manier met nadruk manifesterend als lid van de LHBTQ+ gemeenschap. Met waardigheid kwam die vervolgens de trappen af. Een kleine Palestijnse vlag toonde waar het allemaal om te doen was: free free Palestine. Dat was voor politie in burger reden genoeg om tot inrekenen over te gaan. Hun arrestant is maar een paar uur op het bureau vast gehouden en vervolgens heen gezonden.

Het aanbrengen van de leuze zelf leidde al tot ophef en verontwaardiging aan de rechterzijde van het internet maar het feit dat die gast zo snel werd losgelaten, gaf aanleiding tot nog meer toorn. Ondertussen is de betrokkene de held van de demonstranten al is het wel lullig dat een woordvoerder van de mede organiserende Internationale Socialisten de actie op kool en geit sparende wijze “smakeloos” noemde.

Ondertussen kopt De Telegraaf: “Woede en verdriet bij Amsterdammers om bekladding Nationaal Monument”. Sodeknetter: de hoofdstad in het hart getroffen. Wat moeten we hiervan nu zeggen: is het monument inderdaad beklad of heeft iemand uit de LHBTIQ-gemeenschap er een waardevol element aan toegevoegd?

Marshall McLuhan zei destijds: “The medium is the message” maar dat is meer een slogan dan een houdbare stelling. Het medium kan de boodschap versterken maar het omgekeerde komt net zo goed voor. Een verkeerde combinatie leidt tot afwijzing door het publiek.

Onze activist koos als medium het Nationaal Monument op de Dam. Dit staat op naam van de bekende architect J.J.P. Oud, die zijn bekendheid voornamelijk ontleent aan enkele iconische vooroorlogse wooncomplexen in Rotterdam. In feite is het een Gesamtkunstwerk want de beelden van Han en Jan Willem Rädeker leveren een wezenlijke bijdrage aan het geheel. Datzelfde geldt voor de reliëfs van Paul Gregoire. Tenslotte schreef de dichter Jani Roland Holst een aantal dichtregels die bezoekers van het monument tot op de huidige dag voor vele raadsels stellen. De onthulling geschiedde op 4 mei 1956 maar pas sinds 1961 vindt de dodenherdenking met het koninklijk huis er plaats. Dat maakte het gevaarte echt tot het Nationaal Monument.

Een gevaarte is het. J.J.P. Oud ontwierp een betonnen zuil van 22 meter hoog want het geheel in veler ogen eerder pompeus maakt dan monumentaal. In mijn Amsterdamse studietijd hadden we het graag over de nationale erectie en we dreven de spot met de mannelijke kracht die het monument toch hoorde te symboliseren omdat in 1965 betonrot toesloeg en restauratie noodzakelijk maakte. Hoe lang zou ons land zijn erectie nog overeind kunnen houden?

Amsterdammers maakten al gauw gebruik van het monument. Ze gingen graag op de trappetjes zitten om een beetje uit te puffen. Al sinds de onthulling klonken er stemmen dat dit ontheiliging was. Er stond zelfs nu en dan een fiets tegenaan. Helemaal erg was de eerste bekladding - in 1962. Daders waren twee Engelse studenten John Mitchell en  Anselm van Rood. Zij brachten er ban de bom tekens op aan. Ze verklaarden tegenover de politie “dat ook een Nationaal Monument voor een dergelijk hoog ideaal als anti-atoombom-propaganda kan worden gebruikt”. Daarop werden ze het land uitgezet.

In november 1965 kwam er politiebewaking omdat de autoriteiten nieuwe bekladdingen vreesden en wel door tegenstanders van het huwelijk tussen Beatrix en Claus von Amsberg. Op 16 mei 1967 grepen agenten tien Duitse tieners met hakenkruisen en de leuze “Deutschland über Alles” op hun jacks, die al met de kalkkwast klaar stonden.

Voor het overige werd het Nationaal Monument door activisten behoorlijk met rust gelaten. Alleen de kunstenaar Jacob Jutte heeft er eens een pot menie tegenaan gegooid in het kader van zijn aanhoudende wrijving met de politie. Misschien kwam dat mede door het feit dat steeds meer rondreizende hippies uit de hele wereld er begonnen te overnachten. Aan het eind van de jaren zestig genoot het Monument als zodanig wereldwijde bekendheid. Het was een vrijplaats waar je kon drinken, blowen en al dan niet met je geliefde in de slaapzak kruipen. Ook hard drugs deden er hun intrede.

Aangezien de hippies niet altijd even sociaal waren, werd het monument steeds meer het middelpunt van een vuilnisbelt.

Dat was niet acceptabel voor een gedenkteken dat voor allerlei plechtigheden werd gebruikt. Hoe kon bijvoorbeeld president Soeharto van Indonesië tijdens zijn staatsbezoek begin september 1970 in deze bende een krans leggen? Tegelijk: de komst van de Indonesische dictator zou in de hoofdstad zeker protest en demonstraties uitlokken. Dan konden de autoriteiten op en rond de Dam geen gesodemieter gebruiken. Uiteraard werd dit verband ontkend maar juist met dit vooruitzicht verbood burgemeester Ivo Samkalden met ingang van 24 augustus 1970 het overnachten op de Dam. Dit leidde tot zware confrontaties met de politie, die zich de volgende dag zeker zouden voortzetten, maar toen verschenen rond kwart voor acht in de avond een honderdtal mariniers. Zij sloegen de hippies met harde hand het monument af. “Jannen vegen Dam schoon”, kopte De Telegraaf op de voorpagina. En het hoofdcommentaar besloot met de zin: “Dat komt ervan”.

De rellen gingen nog een paar dagen door maar het zwaartepunt van de hippie-overnachtingen verplaatste zich naar het Vondelpark. De mariniers kregen symbolische straffen en ongelooflijk veel complimenten vanuit schoon gewassen, burgerlijk Nederland. Zo wilde D. de Nooij ze allemaal op een pilsje trakteren. “Rekening zenden naar D. de Nooij, Brouwerstraat 5, Ede”.

Het bezoek van Soeharto verliep vlekkeloos. De demonstraties bleven uit de buurt.

In die geest is dus onlangs de rode spuitbus gehanteerd. Het is derhalve niet voor het eerst dat het Nationaal Monument oneigenlijk is gebruikt. Of beantwoordde het door de bekladding juist wel aan zijn doel? In de jaren zestig waren wij wereldverbeteraars ervan overtuigd, dat die Damslapers op de trappen thuishoorden omdat zij door hun gedrag lieten zien waar het voor stond: vrijheid tegen onderdrukking. De graffitikunstenaar met de rode jurk zou ongetwijfeld de twee studenten van het ban de bom teken uit 1962 groot gelijk geven.

Toch valt er meer over te zeggen. Het spuiten van de leuze never again is now staat op tiktok teneinde viraal te gaan. De hoofdpersoon heeft zich zonder twijfel speciaal voor zijn optreden gekleed. Met die rode jurk brengt deze een boodschap van gender-fluïditeit. Die luidt: ik wil mezelf zijn en dat ook tonen. Hetero is niet de norm. Zo maak je jezelf tot onderdeel van wat het Nationaal Monument in jouw ogen zou moeten zeggen: het herdenkt de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en viert mede daardoor de vrijheid van het individu om te zijn wat die wil.

Het Nationaal Monument draagt een geschiedenis van meer dan zeventig jaar met zich mee. Het symboliseert de eenheid van het democratische Nederland onder het huis van Oranje. Het is een plek om te rouwen. Het nodigt - zie dat gedicht - uit tot nadenken over rechten en plichten. Het straalt ook door middel van die leeuwen kracht uit. Althans dat is de bedoeling. Zo bundelt het Nationaal Monument een aantal betekenissen en iedereen kan er voor zichzelf uithalen wat het meeste aanspreekt. Dat maakt deze betonnen kolos een symbool van diversiteit. Het Nationaal Monument laat zich niet monopoliseren.

Nu vind jij misschien dat je het beter weet. Je kunt op grond van welke reden dan ook tot de overtuiging komen dat de burgers die zich eerbiedig rond te trappen verzamelen, de werkelijke, de diepe betekenis verloochenen. Zij zijn hypocrieten. Ze rouwen om lijden uit het verleden maar wat er dagelijks om hen heen gebeurt, zien zij niet. Op de Dam staat het Nationaal Wegkijkmonument.

Dat zet je recht. Je confronteert de zelfvoldane kleinburgers met hun schijnheiligheid juist op de plek waar het zeer doet. “Het mag schuren”, zeg je er tegenwoordig bij. En je brengt in je genderdiverse plunje een leus aan. Jij neemt dat Monument werkelijk serieus.

Zo leer je ze allemaal een lesje.

Maar met deze aanpak neem je een bad in je eigen voortreffelijkheid. Je legt getuigenis af van je morele superioriteit. Je plaatst jezelf op een voetstuk, het voetstuk van het monument. En als de politie je in de kraag grijpt, maakt die je ook nog eens tot martelaar voor de goede zaak.

Het is de vraag waar je het meest van geniet: de solidariteit van gelijkgezinden of de weerstand die je oproept. Wie zegt trouwens dat de mensen ook zonder leuze op het monument te zien niet al lang overtuigd zijn van het never again is now? Is dit de aangewezen plek om het ze nog eens in te peperen? En waarom doe je dat eigenlijk in het Engels als je juist Nederlandse burgers wilt berispen?

Wie acties zoals het spuiten van leuzen op monumenten overweegt, moet zich dan ook terdege afvragen: wat wil ik? Is dat soms de kinderen der duisternis, de dansers om het gouden kalf, de misleiden en de kwaadwilligen nog eens extra ontmaskeren? En dan zelf een goed gevoel krijgen. Of wil ik meer mensen overtuigen mijn kant te kiezen? Dat vraagt dan wellicht om een andere benadering.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin, zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: Alaska.