Overleven is een privilege

Juist in crisissituaties zou solidariteit centraal moeten staan. Maar het tegenovergestelde dreigt te gebeuren.

Stel je voor: je zit in het donker. Geen stroom, geen verwarming, geen internet. De winkels zijn gesloten en je pinpas is nutteloos omdat de systemen platliggen. De overheid zegt: “Wees voorbereid. Zorg dat je het minstens 72 uur zelf redt.” Maar wat als je al blij bent als je het einde van de maand haalt? Wat als je nu al elke euro moet omdraaien? Dan is een noodpakket van honderd euro een onbereikbare luxe.

De oproep van de overheid om zo’n noodpakket aan te schaffen klinkt op het eerste gezicht logisch. Natuurlijk is het goed om voorbereid te zijn op rampen. Stroomstoringen zoals recent in Spanje en Portugal laten zien hoe kwetsbaar een samenleving is als het licht plots uitgaat. Ook in Nederland wordt dat risico serieus genomen. In de regio Rotterdam-Rijnmond werkt men aan een netwerk van noodsteunpunten. In Capelle aan den IJssel en Ridderkerk zijn zelfs proeven gestart om te testen hoe dat eruit zou kunnen zien. Dat is positief, een overheid die nadenkt over crisisopvang is essentieel.

Maar het blijft wrang dat diezelfde overheid tegelijkertijd met campagnes zoals Denk Vooruit de verantwoordelijkheid bij het individu legt. Je moet jezelf kunnen redden, is de boodschap. Met flessen water, houdbaar eten, een radio op batterijen, een warme deken en liefst ook wat contant geld. De prijs voor zo’n noodpakket? Minstens honderd euro. Dat lijkt misschien een kleine investering voor de gemiddelde Nederlander, maar voor honderdduizenden mensen is dat bedrag ronduit onhaalbaar.

In de regio Rotterdam, waar relatief veel mensen in armoede, botst het overheidsadvies met de dagelijkse realiteit. Arjen Littooij, directeur van de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond, zegt het treffend: “Als je niet weet hoe je het einde van de maand moet halen, leg je niet even 100 euro opzij.” Toch blijft dat precies wat er van mensen wordt gevraagd, zonder dat daar een alternatief tegenover staat voor wie simpelweg niet kán meedoen.

Juist in crisissituaties zou solidariteit centraal moeten staan. Maar het tegenovergestelde dreigt te gebeuren. De samenleving lijkt te worden opgedeeld in twee groepen: zij die zich een buffer kunnen veroorloven, en zij die op hulp moeten wachten. Dat verschil wordt nergens zo duidelijk als in dit soort adviezen. Het zijn niet de voorbereidingen op rampen die ongelijkheid creëren – die ongelijkheid is er al – maar dit soort oproepen maken haar zichtbaar en wrang.

Wat de overheid eigenlijk zegt, is: Red jezelf, tenzij je dat niet kunt. Dan hopen we dat je de weg weet naar een steunpunt. Dat is geen rampenstrategie, maar morele afschuiving. We mogen van mensen niet verwachten dat ze zich voorbereiden op een crisis als ze nu al in crisis leven. Wie elke dag moet kiezen tussen een warme maaltijd of de verwarming aanzetten, gaat geen geld opzijleggen voor batterijen en conservenblikken. En dat zou ook niemand hen moeten aanrekenen.

Als de overheid écht wil dat iedereen voorbereid is, dan moet ze daar ook verantwoordelijkheid voor nemen. Waarom worden er geen noodpakketten beschikbaar gesteld aan minima? Waarom niet een tegemoetkoming, via bijvoorbeeld de gemeente of het buurtwerk, zodat ook de meest kwetsbaren voorbereid kunnen zijn? Waarom wordt deze verantwoordelijkheid niet net zo collectief opgepakt als de organisatie van de hulp zelf?

Gelukkig zijn er in Rotterdam gesprekken gaande tussen gemeente, bewoners en maatschappelijke organisaties. En gelukkig wordt er gewerkt aan lokale noodsteunpunten. Maar als die steunpunten straks pas open gaan als het al te laat is, dan schieten we opnieuw tekort voor de mensen die het het hardst nodig hebben.

Een ramp vraagt om voorbereiding, maar ook om eerlijkheid. En eerlijk is: veerkracht kost geld. Wie zich geen buffer kan veroorloven, wordt afhankelijk van anderen. Als we willen dat niemand achterblijft, moeten we ook zorgen dat niemand wordt vergeten. Niet in de voorlichting, niet in de voorzieningen, en zeker niet in de voorbereiding.