Pacifisme is effectiever dan passivisme

In zijn stuk van 2 oktober gebruikt Bernd Timmerman een bekende retorische truc om zowel de Partij voor de Dieren als Vrede voor Dieren in één adem af te serveren. Zijn enige advies: neem ze niet serieus bij de verkiezingen van 29 oktober. Een alternatief biedt hij niet. Eerder verklaarde hij de fusiepartij GroenLinks-PvdA al ‘terminaal’ bij de oprichting.

Volgens Timmerman kan opkomen voor dieren prima — hij eet immers zelf dagelijks vegan — maar zodra de discussie verder gaat dan persoonlijke consumptie, lijkt elk begrip te verdwijnen. Pacifisme, zo stelt hij, zou betekenen dat natuur, milieu en dieren niet meer verdedigd kunnen worden tegen agressors en dictators, en dus onvermijdelijk tot overgave leiden. Zo’n stelling verdient nuancering.

Het begrip pacifisme wordt vaak te makkelijk als containerbegrip gebruikt. Er zijn verschillende vormen. Absoluut pacifisme wijst elk gebruik van geweld af, zelfs ter zelfverdediging. Maar pragmatisch pacifisme, zoals dat door de nieuwe partij Vrede voor Dieren wordt uitgedragen, is van een andere aard. Nergens pleit deze partij voor ontwapening, wel tegen het aanjagen van een wapenwedloop. Van “overgave” is alleen sprake in de verbeelding van de criticus.

Wie pleit voor verstandig gebruik van het bestaande defensiebudget en eerst zoekt naar optimalisatie en samenwerking, voorkomt impulsieve aankopen van wapensystemen als Tomahawks. Wie procedures respecteert bij het bouwen van radarsystemen of kazernes, kiest voor gezond verstand boven onderbuikgevoel. Pacifisme is in die zin geen zwaktebod, maar een rationeel alternatief voor oorlogstaal.

De echte “overgave” ligt eerder bij het klakkeloos overnemen van de Trump-norm door NAVO-secretaris-generaal Rutte: de verhoging van het defensiebudget naar 5% van het BBP – ruim 51 miljard euro per jaar, bijna eenvijfde van onze totale begroting. Niemand weet waaraan dat geld besteed moet worden, laat staan waar het vandaan komt. Wat wél duidelijk is: de rekening zal worden betaald door het inleveren op andere waarden – natuur, zorg, onderwijs.

Zolang partijen die meer wapens willen kopen niet uitleggen waar dat geld vandaan moet komen, is het vreemd om een pacifistische partij als Vrede voor Dieren aan te vallen omdat ze voorzichtigheid bepleit. Bovendien: hoeveel zin hebben tanks en raketten nog in een tijd waarin oorlogen worden uitgevochten met drones, cyberaanvallen en sabotage van onderzeese infrastructuur?

Eigentijdse pacifisten zijn geen dromers die wegkijken, maar realisten die weigeren jonge mensen naar het front te sturen om te vechten tegen leeftijdsgenoten die ze niets hebben misdaan. Staatssecretaris Gijs Tuinman (BBB) mag “sneuvelbereidheid” hernoemen tot “gevechtsbereidheid” – het resultaat blijft hetzelfde: jonge mensen die hun leven riskeren in conflicten die zelden hun eigen keuze zijn.

Daarnaast is oorlog niet alleen een menselijke tragedie. Dieren zijn altijd de eerste slachtoffers. Ze kunnen niet vluchten of zich verdedigen. Ze sterven in branden, bombardementen en experimenten. Wapens worden bovendien vaak op dieren getest. Pleiten tegen de wapenwedloop is dus juist volledig in lijn met het opkomen voor dieren.

Pacifisme betekent niet dat je machteloos toekijkt. Het betekent dat je kiest voor diplomatie boven escalatie, voor samenwerking boven confrontatie en voor verstand boven angst. De gedachte dat vrede neerkomt op overgave is niet alleen onjuist, maar ook gevaarlijk: ze rechtvaardigt eindeloze bewapening, en dat is precies de spiraal die we zouden moeten doorbreken.

Wie beweert dat vrede alleen te behouden is door steeds meer wapens aan te schaffen, heeft weinig geleerd van de geschiedenis. Vrede ontstaat niet door meer dreiging, maar door wederzijds vertrouwen, respect en rechtvaardigheid.

Misschien kan Bernd Timmerman daar eens over nadenken tijdens zijn vegan maaltijd – prijzenswaardig, zeker, maar op zichzelf nog geen bijdrage aan wereldvrede of dierenwelzijn. Een stem op een partij die vrede én compassie als uitgangspunt neemt, doet dat wél.

Een samenleving die vrede serieus neemt, moet leren denken voorbij de reflex van bewapening. Dat vraagt moed, geen overgave.