Paus Franciscus was allesbehalve een zije zeikerd

Op de Sint Jozefschool begon elke dag met een half uur godsdienstles. Bovendien kwam wekelijkseen kapelaan in de klas om de nodige verdieping aan te brengen. Eén keer bracht ik kapelaan De Koning tot razernij. Hij had net les gegeven over zijn roeping en het Heilig Sacrament van het Priesterschap. Ik stak mijn vinger op. 'Hoeveel verdient U?', vroeg ik in al mijn onschuld . Kapelaan de Koning droeg clergyman. Dat is een herenkostuum, bestaande uit een zwarte broek met dito colbert en een zwart overhemd. Een stropdas hoorde er niet bij, wel een wit priesterboord dat zijn hele nek omcirkelde als een halsband. Althans zo oogde het. Kapelaan De Koning liep erbij om door een ringetje te halen. Het pak was van goede stof, zijn broek goed gestreken met een scherpe vouw. Hij zag er ondanks zijn magere gezicht uit als Hollands welvaren.

Kapelaan de Koning kwam met een rood hoofd op mij af. Ik was bang dat hij me een draai om de oren zou geven. Maar hij beheerste zich. 'Hoe durf je!', riep hij met overslaande stem. 'Ik ben ook nog priester!' Hij zweeg even en vervolgde: 'Je doet dit om niet! Om niet!'

Hoe anders was kapelaan Van Niekerk. Ook hij droeg clergyman maar de stof was vettig en de vrouwen van de parochie, die hem op handen droegen, zeiden vertederd: 'Je kunt er soep van koken'. Of ze zeiden dat van Deken Reijnen, dat weet ik niet zo precies meer.

Bij ons in de klas had kapelaan Van Niekerk het nooit zo nadrukkelijk over dogma´s en sacramenten maar juist over het dagelijks leven en hoe wij daar zonder al te grote zondes doorheen moesten laveren. Ik herinner mij nog dat hij ons op een middag aankeek en zei: 'Weten jullie wat dat betekent GODVERDOMME?' Het waren de jaren vijftig en wij vonden zelfs 'kak' een vies woord. Je moest zeggen: 'Geluk'. De ramen rinkelden van het godverdomme en je kon de kapelaan gegarandeerd in alle acht klassen van onze school horen. HIj liet de echo wegsterven en vervolgde zachtjes: 'Dat betekent, God, gooi me maar in de hel. Dat betekent het.'

We vonden het allemaal jammer toen kapelaan Van Niekerk benoemd werd tot pastoor van een andere parochie.

Paus Franciscus was veel meer kapelaan Van Niekerk dan kapelaan De Koning. Voor laatstgenoemde had mijn vader een qualificatie: zije zeikerd. Die had hij liever niet en dat geldt voor de meeste katholieken overal ter wereld. Zij zijn niet gediend van iemand die met zijn priesterschap loopt te pronken. Daaraan dankte de overleden paus zijn grote populariteit maar ook de vijandschap van velen die op zijn plaats wel een zije zeikerd willen zien: iemand die houdt van uitgebreide rituelen en de theorie hoger acht dan de praktijk. Een goed voorbeeld van zo iemand is de priester-BN'er Antoine Bodard.

Er wordt nu overal verteld dat de paus geen groot theoloog was maar wel de kerk heeft terug gegeven aan de katholieken en meer van dat soort onzin. Jorge Mario Bergoglio was een Jezuiet. Hij maakte deel uit van een orde die kort na de reformatie is opgericht om de geschokte en corrupte katholieke kerk weer op poten te zetten. De stichter Ignatius van Loyola zocht volgelingen aan de universiteiten. Elke Jezuïet heeft een gedegen opleiding achter de rug en kennis gemaakt met tenminste twee wetenschappen. Op grond van die kennis versterken de Jezuieten al vier eeuwen lang de kerk door op te treden in allerlei functies. Ze komen vaak in het onderwijs terecht maar onder hen waren ook geduchte journalisten. Overal in sleutelposities aanwezig zijn, de theorie in verband brengen met de praktijk, is de kern van hun aanpak. Ze zijn dan ook zeer benaderbaar en kunnen met iedereen goed omgaan.

Paus Franciscus heeft zijn functie op grond van deze uitgangspunten vervuld. Hij was van twee zaken sterk doordrongen: 'Het leven is sterker dan de leer' en 'De soep wordt niet zo heet gegeten als zij wordt opgediend.'

Maar de soep wordt wel degelijk kokend heet opgediend. Paus Franciscus handhaafde de oude orthodoxie. Over euthanasie of abortus viel niet te praten. Een homohuwelijk bleef uit den boze. Toch zei de paus: 'Als homoseksuelen tot God willen komen, wie ben ik dan om ze te kapittelen?' of woorden van gelijke strekking. Is dat met elkaar in tegenspraak? Absoluut niet als je leiding geeft aan een wereldorganisatie waarin veel dingen eigenlijk niet mogen. Het mag niet maar je gaat er stilzwijgend aan voorbij omdat handhaving voor iedereen erger zou zijn.

Om dezelfde reden preekte paus Franciscus praktische vroomheid. Zijn toespraakjes getuigden heel bewust niet van theologische verfijning. Zijn simpele levensstijl had hetzelfde doel: mens zijn onder de mensen. Maar die keuze had ook een ander aspect: na zijn uitverkiezing ging Franciscus niet wonen in het pauselijk paleis maar in het Casa Santa Marta, een soort hotel voor bisschoppen en andere kerkelijke leiders. Dat paleis ademt een onchristelijke luxe maar de bewoner leeft er ook in isolement. In het Casa Santa Marta kon de paus zelf zien wie er allemaal naar Rome kwamen. Daarom at hij ook in de grote kantine. Wie zitten er allemaal bij elkaar.

Zeer geroemd wordt ook het pauselijk mededogen met armen en vluchtelingen. Jezuïten houden van theatrale optredens. Daarom ging de paus voor Pasen pontificaal de voeten van vluchtelingen en gevangenen wassen. Tot verstrekkende politieke uitspraken leidde dit echter niet ook al noemen verschillende herdenkers hem 'radicaal'. In feite bleef Franciscus trouw aan de katholieke sociale leer, die gebaseerd is op het middeleeuwse gilde-ideaal van klassensamenwerking en patriarchale bazen die hun arbeiders een menswaardig loon geven.

Maar er zijn grenzen. Als het moet kan de volledige strengheid van de kerk op je neerdalen: dat hebben bisschoppen gemerkt die verwikkeld raakten in een seksschandaal met minderjarigen. Vroeger zouden die stilletjes zijn weggewerkt naar een of andere plek waar ze geen schade aan konden richten en zelfs dat niet eens. Nu kregen ze meestal die genade niet meer, althans van de paus.

Maandagochtend rond half acht tikte de kardinaal Camerlengo met een zilveren hamertje op Franciscus voorhoofd en riep zijn doopnaam: 'Jorge Mario!'. Er kwam geen enkele reactie en hij werd dood verklaard.

De paus was nog niet afgelegd of de strijd rond zijn opvolging begon al. De officiële gang van zaken is wel bekend. Alle kardinalen sluiten zich bij elkaar op en proberen in een aantal stemrondes - door onderhandelingen onderbroken - tot een meerderheid te komen. Witte rook uit een speciaal schoorsteentje kondigt de buiten wachtende menigte dan aan dat er een paus is.

Officieel kan er geen beïnvloeding van buitenaf zijn maar in de praktijk proberen de wereldse machten wel degelijk druk uit te oefenen. Te verwachten valt dat de kringen rond Donald Trump zich ditmaal niet onbetuigd zullen laten. Zij willen tot elke prijs voorkomen dat er een nieuwe Franciscus wordt verkozen. De laatste officiële bezoeker van Franciscus was de Amerikaanse vice president J.D. Vance, een recente bekeerling tot het katholieke geloof. Hij behoort tot een zeer reactionaire, antidemocratische en theocratische stroming die onder verschillende namen al een eeuw of twee bestaat maar een goede aanduiding is integralisme. In de eerste decennia van de twintigste eeuw vormden deze integralisten een wereldwijd netwerk dat iedereen uit de kerk probeerde te dringen die niet de sensus catholicus had, het ware katholieke gevoel. Het ging hen niet om debat, het ging om verkettering en verjaging. Liefdeloosheid was hun voornaamste kenmerk. De integralisten hadden één paus mee, Pius X, maar zijn opvolgers hebben deze beweging de rug toegekeerd omdat ze een splijtzwam vormde.

Nu zijn de integralisten weer terug. In de Verenigde Staten hebben zulke intolerante katholieken veel invloed en hun lobby zal zeker tot het conclaaf van de kardinalen doordringen. Krijgen wij een herderlijke paus of een intolerante zije zeikerd? Sommige Nederlanders hopen dat onze kardinaal Eijk de opvolger van Franciscus zal zijn. Deze man is met zijn onbuigzame doordrijverij en zijn integralistische denkwijze kampioen katholieken uit de kerk jagen.

Die kans lijkt me klein. Vatican Watchers zeggen nu dat de volgende paus ongetwijfeld uit Afrika of Azië zal komen, hebben waarschijnlijk gelijk. Daar weet de katholieke kerk zich goed te handhaven. Dat hoeft geen geruststelling te zijn want juist daar lopen kerkvorsten rond die meer gemeen hebben met Vance dan met Franciscus.

Het worden spannende weken.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: Trump versus de onzichtbare hand.