Poetin heeft gelijk: de grondoorzaken van de oorlog moeten worden weggenomen

Oekraïne bevindt zich echter in een door Rusland begonnen barbaarse oorlog.

In zijn streven om échte vredesonderhandelingen met Oekraïne op de lange baan te schuiven spreekt Ruslands President Vladimir Poetin telkens weer van de “grondoorzaken” van die oorlog: als die niet worden weggenomen kan er nooit een oplossing komen.

Vladimir Kara-Murza, Russisch oppositiepoliticus en activist, door Poetin verschillende malen vergiftigd en tot een strafkamp veroordeeld, geeft hem gelijk: “voor één keer... heeft Poetin de waarheid verteld: een lange termijn vrede in Oekraïne is alleen mogelijk door de “grondoorzaken” van deze crisis weg te nemen.” Kara-Murza en practisch alle onafhankelijke democratische Russische analisten zien die echter fundamenteel anders dan de Russische President.

Het is belangrijk om Poetins “grondoorzaken” nader te bekijken. Eén van zijn favoriete is de noodzaak om het “Nazi-regime in Kyiv” te vervangen en Oekraïne te “denazifieren”. Iemand die met zulke beschuldigingen komt verliest al direct zijn geloofwaardigheid over die andere vermeende oorzaken. Sinds 2014 zijn volgens internationale waarnemers de verkiezingen voor parlement en president steeds bewonderenswaardig democratisch verlopen. Een interessant bijverschijnsel was het aan de macht komen van een Joodse premier en een Joodse president, wat nooit een issue was. Rechts-nationalistische partijen haalden in 2014 en 2019 niet eens de kiesdrempel van 5%.

Daarnaast noemt Poetin Oekraïnes president Zelensky “onwettig” omdat er in 2024 presidentsverkiezingen zouden hebben moeten plaats vinden. Oekraïne bevindt zich echter in een door Rusland begonnen barbaarse oorlog. De Oekraïense grondwet verbiedt in die omstandigheden verkiezingen. In de Tweede Wereldoorlog waren er in Groot-Brittannië evenmin verkiezingen, ook niet in door Duitsland bezette Europese landen.

'Genocide' tegen Russisch-sprekenden in de Donbas is ook een grijs gedraaide Kremlin-plaat. Even de feiten. De meerderheid van de bevolking in de Donbas is van oorsprong (etnisch) Oekraïens; volgens de volkstelling uit 2001 57 procent die vooral op het platteland woont, de 38 procent ethnische Russen wonen voornamelijk in de steden. Oekraïens en Russisch worden in Oekraïne vaak door elkaar gesproken, hoofdzakelijk in het zuiden en oosten. Zo spreekt een meerderheid in de Donbas Russisch. Ook onderzoek door de Verenigde Naties heeft nooit grote conflicten tussen beide groepen gevonden. Maar het grootste bewijs van het zich Oekraïens voelen zijn natuurlijk de miljoenen Russisch sprekende Oekraïners die vechten aan het front of op andere manieren hun land verdedigen.

Dan is er ook de vermeende 'uitbreiding van de Navo naar het Oosten'. Genoemde Russische analisten zien dit heel anders. De Russische politicoloog Andrei Piontkovski legt altijd geïrriteerd uit dat het een vrijwillige beweging van oost naar west was: door hun ervaring met het Russische Keizerrijk en later de Sovjet-Unie waren de Oost-Europese landen na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 doodsbang voor een Russisch bezettings-revanchisme. Daarom klopten ze voor hun veiligheid onmiddelijk bij de Navo en de Europese Unie aan. De Navo stond destijds absoluut niet om uitbreiding te springen en hield de boot geruime tijd af.

Volgens Poetin had het Westen in 1990 formeel beloofd dat landen uit Oost-Europa geen lid zouden worden van de Navo. Michail Gorbatsjov die destijds de Sovjet-Unie leidde heeft dat echter altijd ontkend. In 1990 gingen de onderhandelingen over de Duitse hereniging: “Navo-uitbreiding werd geheel niet besproken.” Wel onderhandeld werd er over de Sovjet-eis dat er geen nieuwe “militaire structuren” op het gebied van het toenmalige Oost-Duitsland geplaatst zouden worden en dat er na de hereniging ook geen troepen gelegerd zouden worden: Volgens Gorbatsjov ging met Westen daarmee akkoord: “Alles dat gedaan moest worden om die politieke verplichting hard te maken werd gedaan”.

Tenslotte is er de vermeende 'dreiging door de Navo en Oekraïne' waarover Poetin zich altijd zo opwindt. Wat velen in het Westen nog altijd niet weten is dat er zoveel onafhankelijke Russische analisten zijn die benadrukken dat die dreiging simpelweg niet bestaat.

De tragiek van Rusland is dat onder Poetin een open politiek debat over maatschappelijke onderwerpen altijd werd verhinderd en dat het Kremlin de discussie ging beheersen. Zo konden de analyses van onafhankelijke analisten nooit doorklinken. Toch klonk er tot vlak voor de oorlog soms nog een gezaghebbende kritische stem. Zoals die van voormalig generaal Ishanov, oud-communist en nationalist: “er bestaan geen kritische dreigingen ... die een gevaar vormen voor de vitale belangen van Rusland ... er is geen opbouw van Navo-troepen en die tonen geen bedreigende activiteit ... Oekraïne is een onafhankelijke staat en heeft het recht op zelfverdediging ... Om Oekraïne als bevriende buur te houden had Rusland de aantrekkelijkheid van zijn staatsmodel moeten tonen ... (maar) dat stoot bijna al zijn buren af.” Alweer Kara-Murza stelde dat een democratischer Rusland nooit zo'n agressieve buitenlandse politiek zou voeren als onder Poetin.

Onafhankelijke Russische analisten zullen de grondoorzaken voor Ruslands agressie zien als een mengeling van Kara-Murza's kijk en die van generaal Ivashov. Opmerkelijkerwijs komen die geheel overeen met de analyses van goed geïnformeerde Westerse analisten.

Voor Kara-Murza is het “een oude gestoorde KGB officier in het Kremlin die zijn tegenstanders “nationale verraders” en Oekraïne een “kunstmatige staat” noemt en die Stalin verafgoodt.” Zonder het uitschakelen van deze grondoorzaak zal er noch in Oekraïne noch in Europa vrede zijn.

Ook de generaal ziet de grondoorzaak binnenlands: de Russische leiders beseffen dat ze niet in staat zijn de door hun wanbestuur veroorzaakte “systemische degradatie” van Rusland tegen te gaan, wat kan leiden tot een volksopstand en een machtswisseling aan de top; daarom kloppen ze de situatie rond Oekraïne militair kunstmatig op.