Politieke gewapende incompetentie - het succes van doelbewust falen

Wie extreemrechts wegzet als knullig of onnozel, onderschat hoe geraffineerd hun strategie is.

Ik zal Timmermans zijn recht om Marjolein Faber een ‘prutser’ te noemen altijd verdedigen, al was het alleen maar om de balans in het debat een beetje recht te trekken. Maar inhoudelijk ben ik het niet met hem eens. Want wat nu als ‘prutsen’ niet slechts ‘dommigheid’ is, maar een berekend wapen om te saboteren? Dan is de PVV niet incompetent, maar juist angstaanjagend succesvol.

1. Oeps, foutje!
Wilders beweerde op 27 augustus 2025, dat de verdachte in de zaak-Lisa al vóór haar dood was vastgehouden en vrijgelaten, maar de politie weersprak dit. Het 17-jarige meisje werd vermoord in de nacht van 19 op 20 augustus. De moordenaar werd aangehouden op 21 augustus voor een zedenmisdrijf, waar later de verdenking van de moord op Lisa bijkwam. Na de correctie door de politie, trok Wilders zijn keutel in: “Het was een vergissing. Het spijt me.” Zo onschuldig gebracht, alsof de verspreking hem overviel.

Maar dit was geen eenmalige verspreking. Eerder, in Duitsland, zei Wilders dat Pim Fortuyn was vermoord door een radicale moslim in plaats van een milieuactivist. Dat is merkwaardig voor iemand die zich graag presenteert als de hoeder van Fortuyns nalatenschap. Toen de kritiek kwam, haastte hij zich tot een nog ongeloofwaardigere correctie: hij zou eigenlijk Theo van Gogh hebben bedoeld. Alleen klopte dat totaal niet met de context. In hetzelfde interview legde hij namelijk uit waarom de PVV geen leden kent: hij had geleerd van de Lijst Pim Fortuyn, die na Pims dood ten onder ging in chaos en ruzie.

Dat hij in beide gevallen er zo makkelijk mee wegkwam, doet mij denken aan een citaat van Trump: “I could stand in the middle of Fifth Avenue and shoot somebody, and I wouldn't lose any voters, OK?"

Wie extreemrechts een stel prutsers noemt, verwart stuntelen met gewapende incompetentie: de bedoeling ís dat de machine stukloopt. Dat zie je ook terug in de peilingen. Veel linkse mensen snappen niet hoe zoveel kiezers telkens weer in het frame trappen dat ‘Wilders wordt tegengewerkt’. In werkelijkheid bedrijft de hele PVV gewapende incompetentie in politieke vorm.

2. Wat is gewapende incompetentie?
Iedereen kent wel dat ene heterostel waarin de vrouw, naast haar baan, ook nog het hele huishouden draait. De man? Die is zogenaamd niet in staat om de was op kleur te scheiden, de vaat voor te spoelen, van voor naar achter te stofzuigen of van boven naar beneden af te stoffen. Ook al is hij CEO van Unilever, zodra er een wasmand opduikt, verandert hij ineens in een hulpeloze kleuter met tunnelvisie.

Op sociale media wordt die incompetentie vrolijk verpakt als ‘onschuldige’ onderbroekenlol: grapjes die steevast neerkomen op ‘Ik haat mijn partner en mijn lieftallige kinderen zijn ongelofelijke kutkoters. Helaas is hun vermoorden strafbaar. Ach ja, je krijgt er zoveel voor terug, toch?!?’ Achter zulke geintjes schuilen regelmatig seintjes. Vooral de gretige reacties van ‘Omg meid, herkenbaar hihi!’ doen je afvragen hoe gezond de gemiddelde heterorelatie eigenlijk is.

Niet verrassend dat die filmpjes viraal gaan, wanneer in zulke relaties praktisch elke ruzie uitmondt in dezelfde omkeringstruc: ‘Als jij al die eisen stelt aan de was, kun je toch niet verwachten dat ik het goed doe? Doe jij het maar, want jij kunt het zogenaamd veel beter dan ik. Hoe kan ik nou weten dat ik geen rood T-shirt bij de witte was moet doen, of dat polyester verbrandt bij het strijken? Met al die betutteling maak jij het onmogelijk voor mij om dit te doen. Wil je dat ik het doe? Stel dan wat mínder eisen. Anders doe je het toch gewoon zelf?’

3. De geschiedenis van strategisch falen om te regeren.
Natuurlijk kan die man wel huishouden, maar hij wil het niet — omdat zijn opzettelijke falen macht oplevert. Bell hooks wees er al op dat patriarchale macht vaak schuilt in het weigeren verantwoordelijkheid te nemen: zogenaamd niet weten hoe, is een strategie om macht en zorglasten ongelijk te verdelen. Precies zo speelt extreemrechts het spel van politieke gewapende incompetentie. De oppositie heeft te weinig door, dat incompetentie een strategisch wapen is. Daardoor wint extreemrechts iedere keer.

Het idee dat opzettelijk falen macht kan opleveren is niet nieuw. Hannah Arendt beschreef al hoe in totalitaire regimes bureaucratische vaak opzet is, zodat zij verantwoordelijkheid ontlopen en instituties ontregelen. Ook Machiavelli schreefdat een heerser soms voordeel haalt uit het veinzen van zwakte of onbekwaamheid. Tegenstanders onderschatten dan hoe berekend jouw handelen werkelijk is.

Politieke gewapende incompetentie is het bewust veinzen van falen als politieke gaslighting: door bestuurlijke processen te blokkeren lijkt de democratie zichzelf te ontregelen. Dat schijnbare falen opent de deur voor autoritaire ingrepen die instituties verzwakken, terwijl voor veel burgers de indruk ontstaat dat het systeem uit zichzelf instort. In die constructie wordt de ‘kritische volksvertegenwoordiger’ weggezet als slachtoffer. Het beeld ontstaat dat verdragen, wetten of ambtenaren ‘de volksvertegenwoordiger’ doelbewust tegenwerken, waardoor verantwoordelijkheden steeds verder verschuiven en feitelijk onttrokken worden aan controle.

Zo wordt ook doelbewust onwetendheid onder de bevolking gecreëerd, want kun je kennisinstituten wel vertrouwen, wanneer zij de zelfverklaarde slachtoffers – ‘de enige echte oppositie’ – tegenspreken? In de academische wereld heet dit agnotologie — de leer van ontwetenheid — maar iedereen herkent het fenomeen in de praktijk.

4. Governing by crisis vs. Politieke gewapende incompetentie.
De metafoor van de man die zogenaamd geen was kan draaien, staat dus in een oude traditie van macht door opzettelijk falen. In modernere termen noemen politicologen dit ‘governing by crisis’: doelbewust bestuurlijke chaos creëren, zodat uitzonderingsmaatregelen vanzelf legitiem lijken. Denk bijvoorbeeld aan hoe Rutte van toeslagen, naar corona en stikstof hopte, maar persoonlijk vind ik dit niet alles omvatten in verband met extreemrechts, omdat het omgedraaide slachtofferschap niet naarvoren komt.

De zelfverklaarde ‘slachtoffers’ die politieke gewapende incompetentie toepassen, hoeven dan ook nooit het rechtstatelijke huishouden te doen. Hoe kunnen zij nou weten dat de boel overstroomt, als je nooit het doucheputje schoonmaakt? Gefrustreerd roepen anderen in de Tweede Kamer: ‘dan doen we het zelf wel!' Tot ze uitgeput zijn — dan eist extreemrechts het recht om de democratische huishouding zelf onachtzaam te runnen.

De PVV kiest nu voor het eerste, maar wil uiteindelijk voor dat laatste gaan, want zo kan Wilders de rechtsstaat reduceren tot een huishoudboekje, dat hij vervolgens cynisch verscheurt. Hij kan immers ‘alleen beleid maken als die betuttelende mensenrechten verdwijnen — want anders werkt iedereen hem tegen’.

PVV-minister Faber beloofde een 80% bezuiniging op asiel, maar de kosten liepen op tot miljarden extra. Noodopvang blijft duur, de IND vastgelopen, statushouders klem. Ook stelde ze dat Zelensky geen democratisch mandaat had, een claim die ze snel terugnam zodra ze op de leugen werd betrapt. Zo wekt het sterk de indruk dat Wilders bewust een bom onder het kabinet legde met zijn tienpuntenplan. Hij wilde zogenaamd alles doen voor zijn volk, maar die vervelende rechtstaat zit in de weg.

In het partijprogramma belooft de PVV van alles voor ‘het volk,’ maar de motiestemmingen laten wat anders zien. De PVV wees huurbevriezing, verlaging van het eigen risico, een tandartscontrole in het basispakket en lagere btw op boodschappen allemaal af. In 2023 claimde de PVV dat 75% van nieuwe woningen naar migranten ging — een misleidende bewering, maar effectief om jezelf als slachtoffer van ‘onmogelijke eisen’ neer te zetten. Het is geen onkunde, het is onwil — falen als strategie.

5. Dit doet extreemrechts wereldwijd.
Dit is geen Nederlandse afwijking, maar een vast draaiboek van het autoritaire repertoire. Ook Donald Trump in de VS gebruikte ‘incompetentie’ als wapen: door de overheid moedwillig te ontregelen, bewees hij zogenaamd dat “de overheid niet kon werken”. Daarom moest Doge komen, want het democratische huishouden stelde veel te veel regels op. Nigel Farage zijn leugens tijdens Brexit werkte op precies dezelfde manier, want mama EU was volgens Farage betuttelend, omdat zij vond dat de Britten hun kamer moesten opruimen.

Victor Orbán in Hongarije klaagt permanent dat de EU hem tegenwerkt — terwijl hij ondertussen probleemloos miljarden aan subsidies wegsluist. Mopperen dat de afwas zogenaamd te streng wordt gecontroleerd, terwijl hij dezelfde mama EU om geld vraagt om in de stad te zuipen.

Het gaat nooit om falen op zichzelf, maar om gewapende incompetentie in politieke vorm, die als doel heeft om instituties te ondermijnen. Ook Bolsonaro in Brazilië liet de Amazone branden onder het mom van onmacht, en Giorgia Meloni in Italië saboteert EU-migratieovereenkomsten door zogenaamd ‘niet te kunnen leveren’, terwijl dat precies de machtspositie creëert die zij zoekt.

Daarom is het gevaarlijk om de PVV simpelweg ‘prutsers’ te noemen. Wat hier gebeurt, is de klassieke autoritaire strategie: de democratie onmogelijk maken, zodat autoritair bestuur de enige ‘oplossing’ lijkt. “Zie je wel dat het systeem niet werkt?” wordt dan het verkoopargument om de rechtsstaat af te breken.

6. De strategische omkering van de werkelijkheid.
Precies daar grijpt ook de ‘anti-woke’ hetze op in: extreemrechts zegt niet racistisch te zijn, maar beschuldigt juist ‘woke’ van racisme. Zo zou ‘woke’ schuldig zijn aan the soft bigotry of low expectations — een citaat van George W. Bush, die ooit bedoeld was om het onderwijs te ‘hervormen’, maar in werkelijkheid structureel racisme en klassenongelijkheid wegpoetste.

Eddy Terstall van echthelemaallinks™ (Vrij Links) vertaalde dit ooit als ‘betuttelracisme’: trek maar wat harder aan je veters, dan word je vanzelf net zo succesvol als ik. ‘Gelijke kansen, geen gelijke uitkomsten,’ is de mantra van rechts. Maar alsof een kind dat avond aan avond goedkope macaroni met kaas krijgt, dezelfde kansen heeft als een kind dat grootgebracht wordt op verse zalm en biologische groenten. Migranten weten dat als geen ander: zij moeten hun bestaan vanaf nul opbouwen, vaak in armoede.

Het is een dog whistle, een manier om eigen voorrechten te verpakken als strijd tegen discriminatie, en niet alleen bij racisme of economische ongelijkheid. Wanneer je femicide of andere ongelijkheid aankaart, zou je zogenaamd mannen haten. Het verdrag van Istanbul om huiselijk geweld aan te pakken, zou mannen criminaliseren, en als je gelijke beloning eist, zou je vrouwen hun baankeuze juist niet respecteren. Want iedereen weet dat een bankier veel essentiëler is dan een verpleegkundige in een pandemie. Daarom moet je de loonkloof niet willen dichten natuurlijk.

De eis dat je minimale inspanning verwacht in het huishouden van de democratie wordt verdacht gemaakt. In plaats van dat iedereen bijdraagt, omdat zij ook in dat huis wonen, word jij beticht van ‘slaven drijven’ of ‘kinderarbeid.’ Zo wordt de simpele vraag naar basis verantwoordelijkheden verdraaid tot tirannie. Juist gelijkheid bevorderen met wetgeving zou jou ‘de echte racist of seksist maken.’ Zo wordt verzet tegen onderdrukking steeds opnieuw omgedraaid, en wordt de onderdrukker het ‘echte slachtoffer.’

Dit is meer dan alleen een retorische truc. Als zelfs het absolute minimum wordt weggezet als onredelijke eis, ontstaat een politieke situatie waarin structureel falen niet alleen wordt gelegitimeerd, maar ook beloond. De omkering is dus niet slechts slim taalspel, maar een systematische ondermijning van beleid — zeker wanneer omstanders niet jouw positie steunen, maar zichzelf opwerpen als neutrale bemiddelaar.

7. De strategische vaagheid van het ‘fatsoenlijke’ redelijke midden.
Hier sluit zogenaamde ‘strategische vaagheid’ op aan: het theater van neutraliteit en fatsoen, dat zogenaamd boven de partijen zweeft, creëert juist de ruimte waarin extreemrechts kan gedijen. Wie weigert helder te zijn, legt de rode loper voor wie zich voor de domme houdt. Beide strategieën ondermijnen het democratisch debat — de een door lafheid, de ander door sabotage.

Zo belanden we in discussies over hoe migranten ‘fatsoenlijk’ kunnen laten verzuipen op zee. Precies daar liep Paolo Gentiloni’s Libië-deal op uit: een technocratisch pakket, verkocht in naam van ‘gedeelde verantwoordelijkheid’, maar in praktijk niets minder dan het uitbesteden van verdrinking en mishandeling aan een door oorlog verscheurd land.

Giorgia Meloni kon vervolgens nog verder gaan met die ‘gedeelde verantwoordelijkheid’ om mensen ‘fatsoenlijk te laten verzuipen.’ Als je mensen ervan overtuigt dat emancipatiebewegingen zelf het probleem zijn, hoef je de ongelijkheid niet meer op te lossen — je kunt die zelfs verdiepen onder het mom van ‘gelijkheid’. Het frame is niet: wij discrimineren, maar: zij maken onderscheid door oikofobie. Niet: wij bedrijven gewapende incompetentie als politiek wapen, maar: zij leggen onmogelijke eisen op.

Wat dit nog gevaarlijker maakt, is dat media politieke gewapende incompetentie vaak zelf ook framen als ‘prutswerk’ of als ‘vergissing’. Factchecks corrigeren wel de cijfers en leugens, maar benoemen zelden de strategie erachter. Daarmee versterken media — vaak onbewust — de pose van Wilders en Faber als underdogs die tegen de stroom in moeten roeien. Kijk naar hoe NOS en AD de nepdouaniers in Ter Apel als ‘bezorgde burgers’ labelden, terwijl het in werkelijkheid extreemrechtse straatrechters waren.

8. Wat zorgt ervoor dat deze Politieke gewapende incompetentie werkt?
Gewapende incompetentie werkt omdat de rechtsstaat al deels is uitgehold. De PVV bewijst niet hun eigen onvermogen, maar probeert te laten zien dat regeren onmogelijk is zónder autoritaire macht. Hun falen is bedoeld om het systeem onbestuurbaar te maken. Hun boodschap is niet dat ze falen binnen het systeem, maar dat het systeem faalt omdat het hun plannen in de weg staat.

Politieke gewapende incompetentie kan alleen werken op een terrein dat al is uitgeput. Dat is precies wat het neoliberalisme heeft gedaan: structurele afbraak van zorg, onderwijs, volkshuisvesting en publieke diensten. De IND liep al jaren vast door bezuinigingen, de woningmarkt is stelselmatig geprivatiseerd, en publieke omroepen staan al decennia onder druk.

Wendy Brown beschrijft in Undoing the Demos hoe neoliberalisme democratische instituties zelf transformeert tot marktdiensten. Wat resteert is een uitgehold staatsapparaat, waar extreemrechts slechts hoeft te duwen om de façade te laten instorten. Gewapende incompetentie is dus niet iets dat op zichzelf ontstaat, maar een parasiet die zich voedt op neoliberale verrotting.

Extreemrechts hoeft dus geen sterke staat te ontregelen, maar een uitgeholde staat verder te slopen. Het neoliberalisme heeft de fundamenten verrot achtergelaten — extreemrechts gebruikt gewapende incompetentie om het laatste restje legitimiteit te verbranden. Wat resteert, is de belofte dat alleen autoritair bestuur nog ‘werkt’. En precies dat frame, die omkering, dreigt linkse en democratische partijen in de val te laten lopen. Laten we niet bij de pakken neerzitten, maar kijken hoe we dit kunnen tackelen.

9. Hoe tackelen wij deze frames?
Ga niet mee in het frame van ‘prutswerk’ of ‘onvermogen’, maar benoem steeds opnieuw – dat het gaat om doelbewuste politieke gewapende incompetentie. Dat betekent: benoem sabotage als strategie, plaats leugens in een historische lijn van berekend falen, en benadruk dat ze functioneren dankzij een neoliberale voedingsbodem.

Wanneer de PVV zichzelf weer omdoopt tot slachtoffer, moet je ze niet wegzetten als ‘hysterisch,’ omdat dit een achterban alleen maar rancuneus kan maken. Je moet die omkering weer wederkeren. Maak ze weer de dader die ze werkelijk zijn. Daarom moet je telkens de feiten ernaast leggen: PVV stemt tegen huurbevriezing, tegen lagere zorgkosten, tegen lagere btw. Dat doorbreekt de pose van ‘wij zijn er voor het achtergestelde volk’.

Media moeten hier ook aangesproken worden: niet alleen factchecken, maar duiden. Benoem het doel van de leugen, de functie van de chaos, de strategie achter de incompetentie. ‘Neutraliteit’ is in deze context indirect een keuze vóór de saboteur.

Media die politieke gewapende incompetentie als ‘prutswerk’ brengen, of rolomkering neutraal citeren, faciliteren het spel. Alleen factchecken is niet genoeg: eis duiding! Niet alleen ‘dit frame is incorrect,’ maar wat is het doel van een bepaald frame. Bijvoorbeeld: ‘Bescherm onze vrouwen tegen barbaren uit het buitenland’  heeft als doel om armere witte mannen een heldenstatus te geven, zonder hun economische omstandigheden te verbeteren.

Vaak hoor je dat je extreemrechts ‘gewoon moet negeren.’ Nee – reageren móét, maar op jouw voorwaarden. Geen excuses, geen kale factcheck, maar naast de factcheck een tegenaanval doen, die jouw verhaal centraal zet.

Dus niet alleen: ‘Migranten veroorzaakten de wooncrisis niet, want data zegt....’

Zeg bijvoorbeeld: ‘Jullie stemden tegen huurbevriezing, gijzelen het land met stikstof en spelen huurders tegen elkaar uit. Zonder jullie sabotage was er allang gebouwd. De cijfers ontmaskeren jullie nog harder dan ik nu doe.’ Zo wordt de democratie een schild dat voorkomt dat één man over alle levens beslist in plaats van een log en traag gedoe.

10. ‘Domrechts’ is juist doortrapt en erken dat.
Wie extreemrechts wegzet als knullig of onnozel, onderschat hoe geraffineerd hun strategie is. Wat eruitziet als chaos, is vaak berekende politieke gewapende incompetentie. Sander Schimmelpenninck legde uit dat domrechts zich ‘voor de domme houdt,’ maar persoonlijk vind ik de term onhandig gekozen, omdat je eerst zijn boeken of interviews moet lezen, voordat je snapt wat hij met ‘domrechts’ bedoelt.

De kracht van dit doortrapte ‘domme’ extreemrechts ligt in het voortdurend doen alsof zij de enigen zijn, die nog tegen de stroom in zwemmen, terwijl zij ondertussen de rivierbedding zelf ondergraven. De val voor progressieven is om dit te blijven behandelen als ‘incompetentie’ of ‘domheid’ in plaats van als systematische aanval op de democratische orde.

De uitdaging is dus niet alleen weerwoord bieden, maar het frame doorzien en omdraaien: sabotage benoemen, slachtofferschap terugleggen waar het thuishoort, en steeds weer laten zien dat de PVV niet wordt tegengewerkt door mensenrechten, maar dat hún plannen falen omdat ze strijdig zijn met vrijheid en gelijkheid.

Ook moeten we erkennen dat de rechtstaat niet pas begon met rotten toen extreemrechts meer macht kreeg. Dat gebeurde allang onder het neoliberalisme zelf. Politieke gewapende incompetentie is geen fout, maar strategie: het opzettelijk laten vastlopen van instituties om te ‘bewijzen’ dat democratie niet werkt, zodat autoritair bestuur de enige zogenaamd haalbare oplossing lijkt.

Door de waarheid te benoemen, krijgen we weer de kans om grondig onderhoud te plegen aan die rechtstaat. Zo krijgt de democratie weer waarde en wordt een het schild dat voorkomt dat willekeur en autoritarisme onze levens gaan bepalen. Dat schild bestaat ook op straat — in protest, solidariteit en actie — overal waar mensen laten zien dat democratie geen theater is, maar een praktijk van verzet.

Zo kunnen mensen zien wat een rechtstaat kan en moet inhouden. Democratie wordt niet gered door neutraliteit, maar door onderhoud – en door mensen die haar te waardevol vinden om aan tirannen te schenken.