Preventie is de sleutel en daarom moet ons zorgstelsel op de schop

"Voorkomen is beter dan genezen." Dit mantra horen we al jaren in de zorg. Terecht, want preventie is niet alleen menselijker, maar ook effectiever en uiteindelijk goedkoper. Toch is ons huidige zorgstelsel daar niet op ingericht. De focus ligt op behandelen in plaats van voorkomen. Dit wordt versterkt doordat zorgverzekeraars moeten concurreren en het bureaucratische stelsel met de zorgtoeslag. Tijd voor verandering: een inkomensafhankelijke zorgpremie kan die broodnodige verschuiving richting preventie mogelijk maken.

Recent gepubliceerde CPB-onderzoek laat zien dat juist de middeninkomens het grootste deel van hun inkomen kwijt zijn aan zorgkosten. Mensen met een laag inkomens zijn ook een groot deel van hun inkomen kwijt aan zorgkosten, terwijl juist de rijkste huishoudens relatief het minst bijdragen. Dit is niet alleen onrechtvaardig, maar ook contraproductief als we preventie willen stimuleren. Het plan van het kabinet om het eigen risico vanaf 2027 te halveren, biedt slechts een halfslachtige oplossing. Deze maatregel leidt namelijk tot hogere premies voor iedereen, die slechts gedeeltelijk gecompenseerd worden via zorgtoeslag.

Bovendien is dat toeslagenstelsel bureaucratisch en ingewikkeld. Veel mensen vragen deze toeslagen daarom niet aan. Een effect dat wordt versterkt door de angst voor terugvorderingen. Hierdoor loopt meer dan 10% van de mensen die recht hebben op een toeslag deze mis. Dat zijn vaak mensen voor wie het eigen risico een financiële aderlating is. Het volledig afschaffen van het eigen risico zou dit probleem oplossen en voorkomen dat mensen zorg mijden vanwege de kosten waarmee grotere gezondheidsproblemen worden voorkomen.

Ons huidige stelsel bevat nog meer perverse prikkels: zorgverzekeraars willen vooral gezonde klanten aantrekken, omdat deze minder kosten met zich meebrengen. Dit werkt preventieve zorg juist tegen. Investeren in preventie verhoogt op korte termijn de kosten voor de verzekeraar, wat ten koste gaat van hun concurrentiepositie. Verzekeraars concurreren op premiehoogte, niet op preventie. Laat staan dat ze investeren in samenwerking. Steeds meer zorgverzekeraars erkennen zelf dat dit systeem tekortschiet. Aad de Groot, directeur van DSW, gaf recent aan dat de solidariteit onder druk staat en de gezondheidsverschillen toenemen. Hij ziet dat marktwerking, ooit ingevoerd om de kosten te drukken en de kwaliteit te verbeteren, die belofte nooit heeft waargemaakt.

Concurrentie tussen zorgverzekeraars verhindert ook dat er goede regionale samenwerkingsverbanden ontstaan. In plaats van dat elke verzekeraar een landelijk werkgebied probeert te dekken, zouden ze zich beter kunnen concentreren op hun eigen regio, waar ze de zorgbehoeften en -voorzieningen beter kennen. Zo is Menzis sterk in het noordoosten en CZ in het zuidoosten. Door concurrentie af te schaffen, kunnen we dit soort regionale specialisatie versterken en zorgverzekeraars stimuleren samen te werken met lokale zorgaanbieders. Dit komt de kwaliteit van zorg en preventie alleen maar ten goede.

De SP heeft al in 2019 een alternatief uitgewerkt met een inkomensafhankelijke zorgpremie, waarbij het eigen risico wordt afgeschaft en de zorgtoeslag overbodig wordt. Dit systeem is niet alleen socialer, maar het stimuleert ook preventie en regionale samenwerking. Volgens berekeningen van het CPB gaat 80% van de huishoudens er financieel op vooruit, terwijl de rijkste 20% iets meer betaalt. Goed voor de lagere en alle middeninkomens dus. De zorg wordt eerlijker, effectiever en vooral gericht op samenwerking en de lange termijn.

Preventie is de sleutel. We weten dat het voorkomen van ziektes en het vroeg signaleren van problemen de zorgkosten drastisch kan verlagen. Door vroegtijdig in te grijpen bij gezondheidsproblemen of nog beter: gezondheidsproblemen helemaal voorkomen, krijgen meer mensen de kans om actief en volwaardig deel te nemen aan de maatschappij. Gezondheidsverschillen tussen rijke en arme huishoudens worden verkleind, wat de sociale ongelijkheid vermindert en de samenleving versterkt. Maar zolang concurrentie en korte termijn denken de boventoon voeren, komt hiervan weinig terecht. Dit systeem vraagt om een fundamentele wijziging.

Het is tijd om ons zorgstelsel opnieuw in te richten, zodat voorkomen écht beter kan zijn dan genezen. Dat vraagt om politieke moed. De samenleving, en zelfs zorgverzekeraars, staan er al klaar voor. Nu de politiek nog.