Red de journalist. Met advertentiegeld

Bas Haan had zijn boek over de bonnetjesaffaire niet kunnen schrijven als hij geen inkomen had gehad. Als je wil dat journalisten de macht mee controleren dan moeten ze namelijk een inkomen hebben. Journalistiek werk wordt echter steeds vaker vrijwilligerswerk. 40% van de freelance journalisten kunnen niet of nauwelijks leven van hun werk. Dat blijkt uit de ‘Monitor Freelancers en Media 2016’ . De tarieven voor freelancers zijn zo laag dat ze bij moeten klussen om hun werk als journalist te blijven doen. Dat is soms best lastig, als je ook voor een groot bedrijf een goedbetaalde klus kan doen.

De markt voor dagbladen is voor 80% in handen van slechts twee mediaconcerns, elk besluit van die concerns heeft verstrekkende gevolgen. Nu een van die twee concerns, Telegraaf Media Groep (TMG), de zoveelste ontslagronde bij de regionale redacties heeft aangekondigd maken burgemeesters zich grote zorgen. Het Haarlems Dagblad, de oudste krant van Nederland, dreigt een zachte dood te sterven als de reorganisatieplannen van TMG doorgaan. Voor het functioneren van de lokale democratie is het essentieel dat onafhankelijke verslaggevers berichten over wat er gebeurt in die gemeenten.

Hoe komt dat nou, dat journalistiek werk zo slecht betaald wordt? Twee oorzaken. In de eerste plaats internet. Waarom zou je betalen voor een abonnement als je via de ‘gratis’ nieuwssites op de hoogte gehouden wordt? In de tweede plaats internet. Dat slokt alle reclame-inkomsten op. Vroeger ging veel van de advertentie-inkomsten naar kranten. Door Marktplaats hebben we geen mini’s meer, de kleine, maar zeer lucratieve vraag- en aanbod advertenties. Facebook, Google, eBay, YouTube en andere veel bezochte websites trekken steeds meer reclame aan. En omdat ze zo populair zijn gaat iedereen naar die sites. De markt, en zeker internet heeft een natuurlijke neiging tot oligopolie.

Allemaal logische ontwikkelingen, maar het gevolg is dat de redacties met journalisten in dienst minder advertentie-inkomsten hebben. Van een paginagrote advertentie van Mark Rutte kan je niet een fulltime redactie betalen. Het gevolg is krimpende redacties en lagere tarieven voor de freelancers. In de afgelopen jaren is er wel degelijk meer geld uitgetrokken voor de regionale omroep, en incidenteel geld vrijgemaakt voor onderzoeksjournalistieke projecten, maar deze bijdragen staan helaas niet in verhouding tot het grote weglekken van de advertentie-inkomsten en abonnementsgelden

De hoop van velen is dat de markt nieuwe verdienmodellen mogelijk maakt. Denk aan Follow The Money, de Online Reporter, De Correspondent of de platforms van De Cooperatie en De Verhalenmarkt. Met kleine betalingen, makkelijke abonnementen, crowdfunding of de freelancer een platform te bieden kunnen de journalisten nieuwe manieren van financieren vinden. Dit zijn initiatieven die vooral aan freelance journalisten de mogelijkheid bieden geld voor hun werk te verdienen en om hun positie te versterken.

Ik ben bang dat ook deze initiatieven niet genoeg zijn om de natuurlijke neiging tot oligopolie van die andere kant van de markt tegen te gaan. Ook is het de vraag of deze initiatieven het gat dat valt in de verslaggeving van het lokale en regionale nieuws kunnen opvullen. Er is een relatief klein aantal mensen geïnteresseerd in lokaal nieuws, dat houdt niet over voor de journalist als hij of zij haar inkomsten moet halen uit microbetalingen. En kunnen deze initiatieven langdurige bekostiging van onderzoeksprojecten financieren?

De markt lost het verlies van dus advertentie-inkomsten niet op, sterker nog, de markt zorgt er voor dat advertentie-inkomsten bij dezelfde grote partijen komen. Dan hebben we het nog niet eens over auteursrechten gehad, geld dat eigenlijk voor de makers bedoeld is, maar terecht komt bij dezelfde grote partijen.

De overheid moet in actie te komen, als we tenminste het er over eens zijn dat de lokale, regionale en landelijke democratie onafhankelijke journalisten nodig heeft. Die niet hoeven te sappelen of bijklussen. Op een aantal manieren kunnen we de onafhankelijkheid van freelance journalisten en redacties met vaste medewerkers ondersteunen.

1. Laat de internetgiganten bijdragen aan de regionale media, door een extra heffing op internetreclame. Internetbedrijven met een vestiging in Nederland betalen een percentage, dat via de overheid of een fonds wordt verdeeld over de redacties van lokale media. De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) pleit dan ook voor een fonds voor regionale media, zoals ze dat in Denemarken hebben.

2. Pas de mededingingswet aan. Nu mogen freelance journalisten of makers niet gezamenlijk afspraken maken over tarieven, en zo een vuist maken tegen almachtige mediaconcerns. De mededingingsautoriteit redeneert dat freelancers ondernemers zijn en dan dus verboden kartelafspraken maken. Het is echt tijd dat de mededingingsautoriteit haar ogen opent en de nieuwe machtsverhoudingen in het medialandschap erkent. De PvdA vindt al lang dat de mededingingswet geen rekening houdt met de nieuwe machtsverhoudingen, langzaamaan beginnen andere partijen ook in te zien dat de wet zzp’ers vreselijk benadeelt. Tijdens een hoorzitting van de NVJ op 26 januari bleek dat de VVD en D66 nu ook inzien dat de mededingingswet niet werkt voor zelfstandige journalisten.

3. Pas de auteurscontractenwet aan, zodat meer inkomsten van hergebruik van artikelen naar de makers gaan.

Laten we hopen dat de partijen die in het volgende kabinet zitten het belang van onafhankelijke journalistiek, landelijk en regionaal inzien.