Religie en geluk dansen een vreemde tango

Terwijl je denkt dat je meedoet, sta je vooral langs de kant toe te kijken hoe je rechten worden afgenomen met een glimlach. In Nederland kun je de koning een sukkel noemen zonder dat de politie aanbelt, en ondertussen demonstreren voor het homohuwelijk dat er al twintig jaar is. Vrouwen en LGBTQ+-personen hebben wettelijke bescherming, en vrijheid van meningsuiting is zo vanzelfsprekend dat we soms vergeten hoe bijzonder het is. Volgens het World Happiness Report 2024 behoort Nederland tot de top 5 gelukkigste landen ter wereld, met een score van 7.306. Je mag hier twijfelen, spotten en vrijuit spreken zonder dat het je je leven kost.

Steek de oceaan over en je belandt in de Verenigde Staten, waar vrijheid met hoofdletters wordt gespeld, maar tegelijk wordt uitgekleed door religieus conservatisme. In staten als Texas is abortus verboden nog vóór de echo iets laat zien, en kritiek daarop maakt je online vogelvrij. Vrijheid van meningsuiting geldt op papier voor iedereen, maar in de praktijk vooral voor wie binnen de lijntjes kleurt. Cancelcultuur, geloofsfanatisme en politieke polarisatie maken het een grillig toneelstuk waarin je zomaar van held tot ketter kunt degraderen. De VS zakten dit jaar naar hun laagste positie ooit in het rapport, met een score van 6.7, goed voor plek 24.

Israël dan, waar Tel Aviv met regenboogvlaggen zwaait en pride-parades viert alsof het Amsterdam is, terwijl in ultraorthodoxe wijken mannen en vrouwen nog gescheiden reizen in de bus. Het is een land van contrasten. Vrijheid en religieuze traditie botsen geregeld, maar bestaan toch opmerkelijk vaak naast elkaar. Kritiek op religieuze instituties kan sociaal gevoelig liggen, maar de democratische structuren blijven overeind, zelfs onder druk. Israël scoort met 7.234 een plek in de top 10 van het World Happiness Report (een stuk hoger dan de VS), wat suggereert dat geluk mogelijk is in een samenleving die voortdurend balanceert tussen verleden en vooruitgang. Misschien zit het geheim juist in die botsing: het voortdurende debat houdt alles in beweging.

Iran laat zien wat er gebeurt als religie onbetwist regeert. Daar is vrijheid een verboden woord, een risico dat je beter niet neemt. Vrouwen dragen een hoofddoek omdat het moet, niet omdat ze willen. LGBTQ+-personen verdwijnen uit het publieke leven of uit het leven in het algemeen. Censuur, intimidatie en gevangenisstraffen zijn alledaags. Een Iraanse student fluisterde ooit: “Vrijheid is iets dat je heimelijk leest in verboden boeken.” Iran scoort 4.39 en bungelt rond plek 101 van de wereldranglijst.

Palestina leeft in een wurggreep van religie, patriarchale tradities en bezetting. Vrouwen hebben weinig rechten, LGBTQ+-personen nog minder, en wie protesteert, wordt gezien als bedreiging, door eigen leiders of door Israël. Leefbaarheid betekent er overleven. Palestina scoort 4.75, goed voor plek 108, een pijnlijk maar veelzeggend getal.

Religie an sich is niet het probleem. Het wordt pas gevaarlijk wanneer ze beleidsmaker wordt. Wanneer geloof niet meer inspireert, maar dicteert. Nederland toont dat religie kan bestaan zonder te overheersen, dat seculariteit geen vijand van geloof is, maar een bondgenoot van vrijheid. De VS illustreren hoe snel religie vrijheid kan inperken. Israël, Iran en Palestina laten zien hoe de mate van religieuze macht zich bijna naadloos laat vertalen in de mate van geluk.

Religie en geluk dansen samen. Maar als religie steeds leidt en vrijheid alleen nog volgt, dan is het tijd om van partner te wisselen.