Rijke roots en rode idealen bij de SP

Che Guevara kwam uit een welvarend Argentijns milieu. Hij werd tijdens een motorreis door Zuid-Amerika geconfronteerd met armoede, uitbuiting en ziekte. Deze zogenaamde ‘breukervaring’ opende zijn ogen voor een andere werkelijkheid, buiten de bubbel van zijn jeugd en privileges.

Friedrich Engels was een zoon van een rijke textielbaron in Engeland. Hij bekritiseerde de uitbuiting van arbeiders in de fabrieken van zijn vader, terwijl hij zelf leefde van het familiekapitaal dat door diezelfde uitbuiting werd vergaard. Zijn leefwereld verschafte hem inzicht in de structurele economische ongelijkheid, maar niet in het dagelijkse lijden van de arbeiders.

Er zijn twee soorten socialistische overtuigingen te onderscheiden: die van de arbeider, ontstaan uit armoede en uitbuiting, en die van de intellectueel, voortkomend uit solidariteit. Je zou ook kunnen zeggen uit medelijden met de minder welvarende, vaak arme klasse van arbeiders.

De SP heeft onlangs haar verkiezingslijst gepresenteerd, en een opvallende kandidaat springt eruit: Maurits Hondmann. Hij werkte eerder als fractieassistent en stapt nu ‘voor het echie’ de politiek in als volksvertegenwoordiger. Hondmann is een zoon van een rijke ondernemer, groeide op in een dure villawijk in Chicago en genoot een opvoeding op dure scholen. Zijn leven verliep in comfort en overvloed; alles wat hij begeerde, werd door zijn rijke vader mogelijk gemaakt. Had hij ook een breukervaring net als Che Guevara? Wat heeft hem de ogen geopend voor de immense ongelijkheid in de samenleving?

Hij kiest namelijk voor de SP in plaats van de VVD. Is het een vorm van generatieconflict of een afzetting tegen zijn ouders? Kan iemand die zo is opgegroeid zich werkelijk inzetten voor een ‘super’ sociaal programma? Kan een rijke jongeman een oprechte socialist zijn, en is hij, om het plat te zeggen, van een kwartje ineens een dubbeltje geworden? In theorie staat niets het hebben van socialistische overtuigingen in de weg, maar afkomst speelt een grote rol in hoe iemand de wereld ervaart.

De socioloog Pierre Bourdieu zou zeggen dat Hondmanns habitus, gevormd door opvoeding en sociale omgeving, zijn blik op de wereld begrenst. De gewoonten en de privileges van een rijk milieu liggen zo diep verankerd in zijn hele persoonlijkheid dat ze beperken hoe hij de onderkant van de samenleving kan begrijpen. Enkele jaren als fractieassistent bij de SP bieden weinig inzicht in wat het betekent om van een tientje per week rond te moeten komen. Een jongeman uit een bevoorrechte klasse zal zijn socialisme waarschijnlijk matigen zodat het beter past bij zijn achtergrond.

Hondmann spreekt niet de taal van de arbeider, maar hanteert wel een meritocratisch standpunt: iedereen moet dezelfde kansen krijgen als hij. Daarmee sluit hij aan bij het denken van Dilan Yeşilgöz, die eveneens vindt dat succes beloond moet worden en kansen gelijk verdeeld. Maar zoals bij Hondmann geldt: het startpunt is niet voor iedereen gelijk. Hondmann heeft een flinke voorsprong. En nu dus ook bij de SP: misschien zou iemand die nu op een onverkiesbare plek is gezet zich veel meer kunnen inzetten voor het socialistische gedachtengoed dan hij. Iemand die armoede en ongelijkheid wel aan den lijve heeft ervaren. Maar bij het samenstellen van de kieslijst gold blijkbaar: wie het dichtst bij het vuur zit. En precies daar zit Hondmann.

De vraag blijft: kan een politicus met een elitaire achtergrond werkelijk sociale veranderingen tot stand brengen en ongelijkheid bestrijden? Of zal hij zich ontwikkelen tot een salonsocialist, net zoals Engels? Een bekende anekdote illustreert het type gedrag dat erbij hoort: iemand vraagt een salonsocialist waarom zijn chauffeur altijd buiten moet wachten terwijl hij binnen een toespraak houdt over socialisme en gelijkheid. Het antwoord: “Hij hoort daar te blijven. Ik ben hier om te praten over de verheffing van de arbeidersklasse, niet om mijn chauffeur een zitplaats te geven.”

Zal Hondmann zich identificeren met de arbeidersklasse, of is hij een elite-intellectueel die socialisme matigt? De tijd zal het leren…