Roemenië als frontlinie in de strijd van de oligarchen

Ik geloof dat we zelf een deel van het terrein op sociale media moeten terugwinnen — met genuanceerde, culturele en empathische boodschappen. We kunnen ons niet veroorloven om alleen nog via onze eigen kranten of televisiezenders te spreken.

Roemenië zit middenin de campagne voor de herhaling van de presidentsverkiezingen, maar het is niet alleen een electoraal slagveld, het is ook de frontlinie in een mondiale strijd tussen paradigma’s. Het nieuwe paradigma lijkt nog geen naam te hebben — tot voor kort werd er slechts fluisterend over gesproken. “Het recht van de sterkste”, heb ik gehoord. Maar die naam zou verwarring scheppen: zo hebben we immers miljoenen jaren geleefd, tot iemand op een idee kwam — en de rest is geschiedenis. Gaan we nu terug naar een paradigma van vóór de beschaving? Misschien. Maar dan zonder schaamte, zonder reden, zonder stijl — niets dan uitgeklede macht.

De zogenaamde paradigmaverschuiving, onder anderen aangekondigd — als een dreigende belofte — door Calin Georgescu, zie ik in wezen als een cynische strategie van de superrijken, die een manier hebben gevonden om via sociale media de massa’s te manipuleren. Het doel? De meest kwetsbare lagen van de samenleving opzetten tegen de middenklasse – tegen de opgeleiden, degenen met argumenten, met onderscheidingsvermogen, met iets te verliezen.

Het is een strijd aangestuurd door mensen die zich privéjets, jachten en pollepels vol kaviaar kunnen veroorloven. En af en toe neerbuigend richting het volk kijken en een haatdragende boodschap de wereld insturen.

De Griekse schrijver Varoufakis en de Sloveense filosoof Žižek hebben dit fenomeen beschreven als tech-feodalisme; ik kom in een volgend stuk nog terug op hun theorieën, maar u heeft vast gezien wie er achter Trump stond toen hij werd ingehuldigd – Musk, Bezos en Zuckerberg: de groep die via sociale media de wereld beïnvloedt.

Het liberalisme, dat na de val van het communisme als enige dominante model overbleef, bleek meedogenlozer dan we dachten. Een tijdlang bracht de uitbreiding van markten welvaart in het Westen en — in zijn kielzog — ook in Oost-Europa. Hierin vond men tenminste de motivatie om alle grote veranderingen te accepteren. Maar nu, met een stagnerende economie, hebben steeds meer mensen elke hoop verloren op de welvaartsdroom — een droom waar zij geen deel van uitmaken. Sociale media zijn de ruimte geworden waarin die frustraties zich hebben georganiseerd. Maar wat spontaan leek, was in werkelijkheid aangestuurd en gecontroleerd.

Het resultaat? Een revolte van de benadeelden, maar gericht tegen degenen die juist aan een meer solidaire samenleving zouden kunnen bouwen. De opgeroepen onvrede is niet overal hetzelfde: in het Westen speelde men vooral de migratiekaart, en de Brusselse bureaucratie, in Roemenië gebruikte men een wérkelijk schadelijk fenomeen — corruptie — als thema om de massa’s te mobiliseren tegen de bestaande orde. En dan zijn er nog de thema’s rond genderidentiteit, laten we die niet vergeten... Zo wist men een groot deel van het electoraat op te zetten tegen de eigen politieke klasse én tegen Europa.

Wie zitten er achter die manipulatie en verdeeldheid? De Russen? Waarschijnlijk ook de Russen, maar niet alleen zij. Hun paradigma kenden we al. Maar — tot onze verbazing — hebben ook de VS die koers nu gekozen. Wie had kunnen voorspellen dat Amerika in een paar jaar zou overstappen van een president als Obama naar een regering-Trump II, gericht op de afbraak van democratische normen? Of dat de Amerikaanse regering extreemrechts in Duitsland openlijk zou steunen? Horen we op de achtergrond al een nieuwe internationale? “Oligarchen aller landen, verenigt u!”

In Roemenië hebben we tijd gekocht — anders hadden we nu Georgescu als president gehad. Die tijd hebben we gebruikt om ons te hergroeperen, en om te tonen hoe zijn kamp werkt, met wie, en met welke middelen. Georgescu zelf is uitgesloten van deelname. Maar de onvrede is niet verdwenen, ze is slechts gefragmenteerd - de rechts-extreme stroming heeft voorlopig geen andere leider met evenveel charisma.

Terug naar de sociale media. In zijn laatste boek, Nexus, schrijft Yuval Harari over de overdaad aan informatie en het ondergesneeuwd raken van betrouwbare nieuwsbronnen, waardoor mensen verward en overprikkeld raken — en als gevolg daarvan ook prikkelbaar. De constante blootstelling aan ongefilterde, ruwe informatie maakt mensen kwetsbaar voor nepnieuws en complottheorieën, en doet hen verlangen naar steeds extremere, opzwepender boodschappen. Zoals een verslaafde die telkens een sterkere dosis zoekt. Harari pleit voor regulering en beperking van de informatiestroom, en hij vestigt zijn hoop op overheden — want de markt kent slechts één doel: winstmaximalisatie.

En wij? Wat doen wij ondertussen? Wachten we op overheidsreactie? Ik geloof dat we zelf een deel van het terrein op sociale media moeten terugwinnen — met genuanceerde, culturele en empathische boodschappen. We kunnen ons niet veroorloven om alleen nog via onze eigen kranten of televisiezenders te spreken. Toen ik onlangs mijn nieuwe TikTok-campagne România te iubesc așa cum ești (Roemenië, ik hou van je zoals je bent) aankondigde, schreef iemand als reactie: “Mooi, maar met ‘hun’ is niks te beginnen.” Ik hoop dat u begrijpt dat ‘hun’, samen met ons, straks de nieuwe president zullen kiezen. En het paradigma waarmee Roemenië verder zal gaan.

De campagne România te iubesc așa cum ești is een mix van filmpjes op TikTok — en vanaf vandaag ook op YouTube — over allerlei thema’s die ik hier, in Carlibaba, tegenkom: het dorpsleven, de natuur, geloof, en over een buitenlander die de Roemeense taal en cultuur probeert te leren. Geschreven — hoop ik — met humor en compassie...

Uiteindelijk zie ik de campagne als een soort veldonderzoek. Een experiment waarin ik een antwoord zoek op de fundamentele vraag die me is bijgebleven na Harari’s boek: wat is de oorzaak van de polarisatie die op sociale media ontstaat? Zijn het de algoritmen? Of zit het in de aard van de mens? Of — er is nog een derde mogelijkheid — ontbreekt het simpelweg aan waardevolle inhoud? En dáár komen wij in beeld. Ik probeer content te maken die boeiend is, en die tussen de regels door laat voelen waarvoor we eigenlijk zouden moeten vechten: niet alleen tegen iets, maar vooral voor iets.

Zoek me gerust op, op TikTok of YouTube. Vandaag heb ik een filmpje gepost met een waargebeurd verhaal over de risico’s van een vreemde taal leren — wat denk je dat er mis kan gaan als een buitenlander (niet ik!) het Roemeense woord voor “morgen” leert?

De campagne is (in het Roemeens) te volgen op TikTok en op YouTube met als zoekterm olandezul din Carlibaba.

Dit stuk is ook geplaatst op republica.ro.