Rutte haalde Schoof over premier te worden nadat alle andere kandidaten bedankten

Een van de vele raadsels die het kabinet Wilders 1 omgeeft is de vraag hoe het kan dat de topambtenaar Dick Schoof premier is geworden, terwijl hij geen enkele politieke ervaring had. Het AD heeft nu achterhaald dat het demissionair premier Rutte was die daar voor zorgde. Hij haalde met enthousiaste praatjes het voormailig hoofd van de staatstveiligheidsdienst over het mijnenveld te betreden. Die actie was noodzakelijk omdat niemand anders bereid was de functie te vervullen onder de alleenheerser Geert Wilders.

Jan Hoedeman, door de wol geverfd parlementair verslaggever van het AD, reconstrueerde de gang van zaken aan de hand van tal van getuigen en insiders. Volgens de journalist had Schoof geen idee van hoe onmogelijk de opdracht in de praktijk zou blijken. Het solistische gedrag van Geert Wilders zorgt er voor dat er nooit een stabiele regering kan ontstaan.

Uit de reconstructie blijkt dat tot op het laatste moment niemand wist hoe het premier-probleem opgelost moest worden. Wilders wilde zichzelf nestelen in het pluche van het Torentje maar de coalitiepartijen zagen dat niet zitten, alleen al vanwege de schade die Nederland daardoor zou oplopen in de buitenlandse relaties. Naast het feit dat hij een maatschappelijke onruststoker is die al eerder dreigde met een burgeroorlog, wordt hij er ook nog eens van verdacht het belang van buitenlandse mogendheden, zoals Israël, te stellen boven het landsbelang.

Als de onderhandelingen over de ultrarechtse coalitie, die mogelijk wordt gemaakt door Pieter Omtzigt, al bijna vier maanden aan de gang zijn, is er nog "geen stom woord over de olifant in de kamer gesproken: wie moet er minister-president worden?"

Het AD:

Wilders zegt dat het hem niet uitmaakt of hij premier wordt van een gewoon kabinet of een minderheidskabinet. Yesilgöz stelt geen gedoogconstructie te willen, maar een kabinet met vier gelijkwaardige partijen. Maar vooral geen ministers van buiten, dat werkt niet, weet ze. Maar ja, de kiezer heeft Wilders het grootst gemaakt, dus zij zal het niet blokkeren als hij premier wil worden. ,,Om zijn internationale uitstraling maak ik me wel zorgen.’’

Het is Omtzigt die de entree van Wilders in het Torentje blokkeert door in de onderhandelingen onder leiding van Kim Putters te eisen dat alle fractievoorzitters in de Tweede Kamer blijven en niet in het kabinet gaan zitten. Het moet volgens hem immers een extraparlementair kabinet worden. Wilders eist in ruil voor dar "offer" dat het eigen risico in de zorg gehalveerd wordt en de spreidingswet van tafels gaat.

Ronald Plasterk wordt voorgedragen als kandidaat-premier maar die sneuvelt al snel omdat hij, net als PVV-verkenner Gom van Strien eerder, verdacht wordt van duistere zaken en zelfverrijking. Cruciaal daarbij is de aanval die VVD-kanon Johan Remkes opent bij WNL op Zondag en Plasterk in het openbaar oproept zijn conclusies te trekken.

BBB tracht Mona Keijzer het Torentje binnen te wurmen maar dat mislukt omdat Wilders haar niet wil. Kim Putters wordt aangezcoht maar haakt na lang twijfelen toch maar af. Yesilgöz verlaat de onderhandelingstafel, volgens het artikel omdat ze telefonisch Mark Rutte ging raadplegen, wat ze wel vaker deed als het lastig werd. De aan procedures verslaafde Omtzigt wil dat er een profielschets wordt gemaakt aan de hand waarvan naar kandidaten wordt gezocht. Daarin staat onder meer dat de kandidaat een oud-bewindspersoon moet zijn die ervaring heeft met Kamerdebatten. Die de weg kent in het internationale circuit en in de EU.

"Hij moet kunnen verbinden in eigen land. Hij moet er staan met de naderende oorlogsdreiging op het internationale toneel. Moet ook met media kunnen omgaan. Moet verstand hebben van economie en financiën. En misschien wel cruciaal: ervaring hebben met het managen van grote crises."

Formateur Van Zwol krijgt van de vier partijen acht namen aangereikt. Daarvan blijven er drie over. Het zijn twee voormalige CDA-bewindspersonen. Jan Kees de Jager, oud-minister van Financiën onder Balkenende, en oud-staatssecretaris en partijvoorzitter Marnix van Rij. De eerste woont al twee jaar in Dubai en heeft geen trek terug te komen naar Nederland om het land te gaan leiden. Van Rij is evenmin enthousiast. Hij stuurt Wilders met het kluitje "ik zal er over nadenken" in het riet. In een later gesprek met de onderhandelaars zegt hij: "Je vraagt me een rol te vervullen als Jan zonder Land. Bovendien: ik ga mijn lidmaatschap van het CDA niet opzeggen."

Blijft over de kandidaat die Yesilgöz naar voren schoof: de hoogste ambtenaar van Justitie en Veiligheid, de partijloze Dick Schoof. Hoe kan hij overtuigd worden? Rutte besluit Schoof over te halen de ondankbare klus op zich te nemen, nu niemand anders er trek in heeft de zetbaas van Wilders te worden.

Mark Rutte en Dick Schoof kennen elkaar al lang. Vormend voor hun relatie is de aanslag op de MH17 en vooral de repatriëring van de slachtoffers. Schoof haalde in 2014 als hoofd Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid in innige samenwerking met Rutte de stoffelijke overschotten terug naar Nederland. Ruim tien jaar later schetst Rutte Schoof aan de telefoon wat een prachtbaan dat premierschap is. Bewust oefent hij geen druk uit. Hij enthousiasmeert Schoof, zoals alleen Rutte dat kan doen. Van dat ‘gave land’ kan Schoof premier worden! Rutte laat hem weten dat hij verschil kan maken en dat hij als ervaren crisismanager op zijn post zou zijn.

Schoof laat zich overhalen door Rutte en stemt in. De partijen zijn opgelucht dat ze überhaupt iemand bereid hebben gevonden. "Niemand die nog zeurt over de profielschets. Schoof voldoet weliswaar aan enkele criteria, maar aan de meeste niet. Een kniesoor die daar nog op let." De topambtenaar wordt beëdigd als premier en denkt een kabinet te gaan leiden maar wordt daarna voortdurend in zijn hemd gezet door Wilders. Daar had Rutte hem niet op voorberreid.