Saboteert Wilders zichzelf met opzet of kan hij echt niets?

Eind vorig jaar voerde zowel Duitsland als Nederland grenscontroles in om te voorkomen dat vluchtelingen zomaar ongezien naar binnen zouden komen. Wie regelmatig de grens tussen Nederland en Duitsland overstak, merkte het verschil in uitvoering. Als je naar Duitsland ging, werd je regelmatig gecontroleerd. Grensbewaking de andere kant op kwam eigenlijk niet voor. De Duitse maatregel was bedacht door een serieuze regering, de Nederlandse variant door Marjolein Faber.

Toen opgehitste PVV-aanhangers op een verkiezingsavond in 2014 om ‘minder, minder’ Marokkanen riepen, antwoordde Geert Wilders: “Dan gaan we dat regelen.” Maar als de PVV in de afgelopen kabinetsperiode iets heeft aangetoond, dan is het wel dat de partij nauwelijks in staat is om zaken daadwerkelijk te ‘regelen’.

Cynici zien daar tactiek in: de PVV heeft er baat bij om problemen te laten voortbestaan, omdat de partij electoraal profiteert van onvrede. Sinds de val van het kabinet stapelen de bewijzen voor deze theorie zich op. Toen Thierry Baudet een motie indiende om het tienpuntenplan van Wilders uit te werken “tot realistische en concrete voorstellen” stemde de PVV tegen. Nu de asielwetten van Faber worden behandeld, dreigt de PVV opnieuw tegen het eigen beleid te stemmen, deze keer omdat er slechts een “slap aftreksel” van zou overblijven.

Het doet allemaal denken aan de wijze waarop Republikeinse senatoren in het voorjaar van 2024 een voorstel torpedeerden van president Joe Biden om meer te doen aan grensbewaking. De verklaring voor de Republikeinse tegenstem: Donald Trump wilde chaos aan de grens met Mexico, omdat hij ervan overtuigd was dat hij zo een grotere kans had om de verkiezingen te winnen.

Hoe verleidelijk misschien ook, het gaat te ver om alle zelfsabotage bij de PVV af te doen als onderdeel van een groot plan om de bevolking permanent ontevreden te houden. Wie zo denkt, onderschat hoe incompetent de meeste PVV’ers zijn. Faber had werkelijk geen idee hoe je als bestuurder iets voor elkaar moet krijgen.

Het gestuntel van de PVV legt bloot in wat voor ingewikkelde spagaat politici zitten. Om het land te veranderen, moet je verkiezingen winnen. Een bewezen succesvolle methode daarvoor – de PVV liet het in 2023 zien – is kiezers het idee geven dat jij al hun politieke wensen kunt vervullen.

Maar als je gaat besturen, heb je vrij weinig aan ijzerenheinig vasthouden aan je eigen gelijk. Dan moet je ook rekening houden met andere partijen, met belanghebbenden en met deskundige adviezen. Als je die allemaal negeert, zoals Faber constant deed, dan bereik je helemaal niets. Of precies het tegenovergestelde van wat je zegt te willen bereiken. Door het gepruts van de coalitie is de opvang van vluchtelingen nu bijvoorbeeld duurder dan ooit.

Onder invloed van het populisme komen de televisiewerkelijkheid van de onhaalbare beloftes en de bestuurlijke werkelijkheid van het sleutelen aan taaie dossiers verder uit elkaar te liggen. Het gevaar is dat beeldvorming boven besturen gaat. Dat de vraag niet langer is: werkt dit? Maar: hoe komt dit over?

Veel kiezers, niet in de laatste plaats die van de PVV, geven de voorkeur aan grootse gebaren en ferme uitspraken boven beleidsmatige discussies tot drie cijfers achter de komma. Dat je in een democratie nooit volledig je zin krijgt, gaat er niet in. Dat is niet nieuw. Joop den Uyl schreef in de jaren zeventig al over “de politiek van compromissen en van de haalbare kaart, die politiek een slechte reputatie bezorgt”.

De PvdA-leider constateerde dat veel mensen “smalen op schroefjesverdraaiers en marginale veranderingen”. Dit dedain voor de smalle marges van de democratische politiek was onterecht, vond Den Uyl. Mensen die hun neus ophalen voor de bestuurlijke werkelijkheid “miskennen de aard en de mogelijkheden van de politiek. Zeker in een hoogontwikkelde industriële samenleving zijn abrupte beleidsveranderingen niet mogelijk. Maar daarom zijn de kleine veranderingen niet onbelangrijk. De verlegging van het beleid met tien graden kan uiteindelijk het verschil zijn tussen oorlog en vrede.”

Extremisten geloven niet in compromissen en kleine veranderingen. Daarom zijn zij uiteindelijk ook de grootste bedreiging voor de democratie en de vrede.