Schaamte als voedingsbron voor steeds terugkerende depressie

Veel mensen maken een keer een depressie mee. Vaak is daar dan vroeg of laat een duidelijke reden voor te vinden. Wanneer depressie echter regelmatig terugkeert en bij je lijkt te horen, is er meer aan de hand. Precies dát fenomeen, herhalende depressie, is waar ik in deze serie mijn aandacht op wil richten.

Mijn persoonlijke motivatie en betrokkenheid beschreef ik eerder in mijn inleiding, die in februari 2025 op deze site verscheen.

De rol van schaamte
Het heeft lang geduurd voordat ik de grote rol van schaamte bij het ontstaan van alsmaar nieuwe depressies begon te doorzien. Maar, zoals contrastvloeistof bij een scan iets zichtbaar kan maken in een lichaam, zo begon de schaamte op den duur op te lichten, temidden van alle andere gevoelens en gedachten. Om deze vergelijking door te trekken: het zat overal. En het bleek een belangrijke vijand te zijn. Ik schaamde me over verbijsterend veel.

De aanleidingen in mijn leven die in theorie depressie konden veroorzaken vond ik zelf veel te miezerig. Ze waren ook van veel te lang geleden. Beschamend.
Ik zag mensen om me heen met veel opvallendere, overtuigendere problematieken, die het desondanks beter deden dan ik. Beschamend.
Ik was met meerdere therapeuten flink aan het werk geweest met die miezerige problematiekjes van mij. Die mensen hadden echt hun best gedaan…en toch werd ik weer depressief. Beschamend.
Ik werd in mijn ogen maar geen volwaardig, volwassen deelnemer aan de maatschappij, doordat ik steeds op halve kracht meedeed, of zelfs helemaal niet. Er lagen zoveel prachtige mogelijkheden voor me open in deze bevoorrechte maatschappij, als ik me maar een beetje inspande; dus waarom blijven wegkruipen en jengelen? Beschamend.

Ik begon mezelf steeds dommer te vinden, omdat ik steeds weer in de bouwput der depressie lazerde (slimmere mensen zouden allang het bord “pas op; bouwput” hebben gezien), en ook nog eens lui…want was die depressie eigenlijk niet ook een handige uitvinding om gewoon geen moer uit te voeren en in een hoekje lekker zielig te zitten wezen?

Kijk eens hoeveel schaamte er al van deze opsomming afdruipt. En dat is nog niet eens alles, neem dat van mij aan.

Depressief zijn zonder je te schamen; je moet het maar durven… Volgens mij zijn depressie-gevoelige mensen vaak ook behoorlijk schaamte-gevoelig. Ja, ik ben overtuigd geraakt van een causaal verband. In principe is met een gezonde dosis schaamte nu en dan niks mis, dat is het lastige. Schaamte heeft ook gewoon een functie, als een waarschuwingssignaal, dat je wil laten weten dat je misschien iets onhandigs of onprettigs gedaan of gezegd hebt, of juist iets belangrijks hebt nagelaten. Prima om je dan als gewetensvol mens even te schamen, waarna je tot actie overgaat om iets recht te zetten (en iets te leren voor de toekomst). En dan mag het klaar zijn. En daar zie je het onderscheid tussen een gezonde dosis schaamte en een overdosis.

Komt er geen eind aan die schaamte? Vreet ie zich naar binnen? Keur je jezelf totaal af, wijs je jezelf af, haat je jezelf zelfs? Heb je misschien niet eens meer een duidelijke, actuele aanleiding nodig om continu een zweem van schaamte in jezelf aanwezig te voelen; sorry dat ik besta, wat doe ik er nou toe, je wordt vast doodmoe van mij, ik loop alleen maar in de weg, enzovoort, enzovoort… Dergelijke schaamte gun ik niemand, maar voor een depressie-gevoelig mens is ie regelrecht desastreus.

In mijn jongere jaren focuste ik mij op het gevecht met de depressie in zijn geheel. Dat bleek een hopeloze, ongelijke strijd te zijn; alsof je een locomotief probeert tegen te houden met je blote handen. Gaandeweg onderscheidden zich de verschillende onderdelen die me in problemen brachten. In wat aanvankelijk een ondefinieerbare depressie-soep was, begon ik de contouren van de ingrediënten te zien. Ik kon ze er individueel uitvissen en bestuderen. Zoals de schaamte…

Iets aangaan met die schaamte op zichzelf bleek wél haalbaar. Het vroeg twee soorten discipline van me: ik moest daar vooral goed op investeren tussen depressies in, en ik moest accepteren dat dat bij tijd en wijle pijnlijk was.

Tussen depressies in wil je begrijpelijkerwijs liever niet in je duisternis zitten koekeloeren. Je bent dolblij dat je daar -voor zolang het duurt- uit bent, anderen ook, je bent weer productief, anderen zullen je wellicht ook afraden om zo op je narigheid te focussen. (De misverstanden over “op narigheid focussen” verdienen overigens een eigen blog, die ik daar dan ook aan zal wijden. )

Overmatige schaamte is een zeer schadelijke vorm van zelfdestructie en zelfhaat, die je niet verdient. Voor mij -en misschien ook voor jou, lezer- is een belangrijke vraag: kan ik mijzelf met al mijn eerlijke gevoelens en gedachten volledig accepteren, ook als ik weinig of niets begrijp van de oorzaken van die lastige gevoelens en gedachten? Kan ik respecteren dat ik depressief ben, zonder me daarvoor te schamen? Kan ik het idee dat ik te weinig reden heb om er zo bij te zitten vervangen door de mogelijkheid dat ik mezelf nog niet ten volle heb begrepen, waardoor ik mijn depressie niet op een voor mij acceptabele manier weet te rechtvaardigen, tegenover mezelf, of tegenover een ander?

Want zo is het, volgens mij: het kost veel mensen ontzettend veel tijd om erachter te komen hoe alle tentakels van je depressie eruit zien, waar die over gaan. Maar ik zeg je blind, wie je ook bent: een depressie is altijd terecht. Nu is de kunst dat ie er helemaal mag zijn, ook al snap jij ‘m nog niet.

Wanneer ik mij schaam, weet ik: oppassen geblazen, Mirjam. Houd de proporties in de gaten. Laat jezelf niet in de steek, verraad jezelf niet, want dat kun jij je niet permitteren. Mij helpt daarbij om te mediteren. Helemaal niet lang, zonder toeters en bellen. Gewoon om lichaam en geest weer even samen te voelen. Dan voel ik ook beter wanneer schaamte het stuur grijpt. Het klinkt raar, maar dat voelt tegenwoordig als fysiek onwel worden, als misselijkheid, als gif in mijn lijf. Dan weet ik: foute boel.

Wát het ook is dat bij jou geest en lijf dichter bij elkaar brengt, ik zou naar zoiets op zoek gaan en vervolgens proberen dat net zo gedisciplineerd als het innemen van medicijnen te blijven doen. Contact met dieren, zingen, schilderen, yoga, borduren, bakken…you name it. Het kostte mij veel tijd om hier te geraken, meer dan je misschien aan dit verhaal afziet. Ik bedoel daarmee te zeggen; ik weet dat het niet simpel is.

Elke stap heeft waarde. Ik wens je toe dat je schaamte-vrij mag voelen wat je voelt.

Mirjam Vriend is schrijver (o.a. van de roman “Genade”), zangeres en actrice.